3.01.50 Inventaris van de archieven der Posterijen in Holland, 1747-1810

In 1716, toen men de toestand der geldmiddelen trachtte te verbeteren, was er sprake van geweest de inkomsten der Posterijen aan het gemene land te brengen, doch tot een afdoend resultaat was het niet gekomen. Alleen in de stad Rotterdam werd de opbrengst der posterijen in de stadskas gestort en het personeel door de vroedschap op een vastgesteld salaris in dienst genomen. De verkoop van ambten werd hierdoor uitgesloten.

Toen in 1747 Willem IV tot stadhouder werd uitgeroepen, kwam de postkwestie weer ter sprake. De algemene gedachte was, dat uit een goed georganiseerde postdienst grote financiële voordelen zouden voortvloeien, niet alleen voor het land maar ook voor de kooplieden, die met een snelle en verzekerde verzending der brieven zeker gebaat zouden zijn.

's-Gravenhage droeg als eerste de posterijen aan de Prins op, die ze op zijn beurt aan het land afstond. Weldra volgden de meeste (stemhebbende) steden dit voorbeeld.

Delft droeg haar posterijen regelrecht aan het land op.

In het jaar 1748 stonden alle posterijen in Holland en West-Friesland, als gevolg van de overdrachten, onder het toezicht van de Staten van dit gewest, die tot taak hadden een bestuurscollege in het leven te roepen, dat in de eerste plaats een nieuwe organisatie zou moeten opbouwen.

De postdienst functioneerde in de jaren voor de overdracht weliswaar vrij goed, doch de onaangenaamheden vloeiden voornamelijk voort uit het feit, dat de opbrengst in verkeerde zakken terecht kwam en de portokosten dikwijls willekeurig werden geheven.

Bij resolutie van 22 februari 1749 benoemde de vergadering van de Staten van Holland en West-Friesland een commissie om de voorbereidende werkzaamheden ter hand te nemen. De gecommitteerden kregen tot taak: "om de noodige informatiën te neemen ten aanzien van de posterijen binnen deese Provincie".

De gecommitteerden ondervonden bij de uitvoering van de hen opgelegde taak veel tegenstand van de zijde der postmeesters, die aanvankelijk vreesden, dat door de te nemen maatregelen hun bronnen van inkomsten in gevaar zouden komen. Om een goede basis voor hun werkzaamheden te verkrijgen wendden de gecommitteerden zich in een schrijven, gedateerd 5 juli 1749, tot de Statenvergadering, waarin verzocht werd om te willen mededelen op welk standpunt de Staten zich zouden plaatsen ten aanzien van een eventuele uit te keren schadevergoeding aan de thans in functie zijnde postmeesters. In de vergadering van 19 juli 1749 werd besloten de in functie zijnde postmeesters schadeloos te stellen en tevens de steden, die schade zouden lijden, bij de overdracht een som geld uit te betalen als vergoeding. Op 20 april 1751 deden de gecommitteerden aan de Staten een rapport toekomen, waarin ze omschreven, hoe de schadevergoeding geregeld zou kunnen worden. De Staten volgden de door de gecommitteerden aangewezen weg om tot een goede regeling te komen inzake de uit te keren schadevergoedingen bij resolutie van 23 juli 1751 waarbij zij tevens bepaalden, dat het bestuur en de administratie der posterijen met ingang van 1 januari 1752 aan de Staten zouden overgaan.

Door de Staten werden nu vijf Commissarissen benoemd, waarvan er twee in Amsterdam, één in Rotterdam en twee in Den Haag zouden resideren, in welke laatste plaats de vergaderingen van de Commissarissen gehouden zouden worden, Aan het college werd toegevoegd een ontvanger en een secretaris. De benoemde Commissarissen werden belast met de organisatie en het bestuur van de posterijen van Holland en West-Friesland en zouden verder 2 personen naar de steden afvaardigen om de organisatie van de dienst nader te onderzoeken en hiervan een rapport op te maken met bijgevoegd advies. Op 2 maart 1752 werd door de Staten in vergadering het door J. Le Jeune en W. Kersseboom opgestelde rapport in behandeling genomen, waarin werd gewezen op de onmogelijkheid om de posterijen met ingang van 1 januari 1752 te laten overgaan en werd verzocht de 1e juli daaropvolgende hiervoor te kiezen.

Het rapport bevat een gedetailleerd verslag van de organisatie van de postdienst in de Republiek, waaraan tevens de adviezen van de Commissarissen zijn toegevoegd. Tenslotte volgen ontwerpen voor de instructies te geven aan de Commissarissen, de Ontvanger en de Secretaris.

De gebeurtenissen in 1795 hadden alleen tot gevolg, dat bij decreet van 4 maart 1795 een vijftal burgers tot Commissarissen werden benoemd in de plaats van de tot dusver bevoordeelde adellijke personen en zonen van regentenfamilies.

In de nu volgende jaren werd de organisatie van het postwezen onveranderd gelaten, doch na 1806 werd het bedrijf meer en meer op Franse leest geschoeid en mengden zich van tijd tot tijd ongevraagd en onbevoegd Franse autoriteiten in de bestuurszaken.

De posterijen kwamen in 18l9 rechtstreeks te ressorteren onder het departement van Financiën. Deze maatregel is geenszins in het voordeel van de dienst geweest. Het postbedrijf werd verwaarloosd en de organisatie versteende langzamerhand, doordat bij de leiding ieder initiatief ontbrak. In de pers werd omstreeks 1849 tegen de bestaande toestand sterk geageerd, wat tot gevolg had, dat een reorganisatie ter hand werd genomen, waaruit in 1850 de Postwet geboren werd, die het postwezen uit haar isolement verloste en voor de Directie de mogelijkheid schiep de zozeer gewenste reorganisatie tot stand te brengen.

Op 3 maart 1795 worden de bovengenoemde commissarissen van hun ambt ontheven en tot commissarissen der Bataafse Posterijen worden aangesteld (Burger Commissarissen).

De Posterijen nationaal verklaard, per 1 januari 1803 7 Commissarissen aangesteld:

De Posterijen waren weliswaar reeds in 1799 genationaliseerd maar pas in 1803 trad het eerste nationaal postbestuur in werking. Alle commissarissen fungeerden om toerbeurt voor 3 maanden als eerste commissaris, te beginnen bij Mr. J.G.H. Hahn.

Met de benoeming van Mr. L. van Toulon tot secretaris komt de functie van commies-generaal te vervallen.

1806

Het oude bestuur der Bataafse Posterijen blijft vooralsnog in functie.

De functie van ontvanger-generaal wordt opgeheven per 1 jan. 1808

Op 1 januari 1811 treedt L.M. Pelletier de Chambure in functie als directeur principal in de Hollandse departementen. Hij ressorteert onder de Directeur-Général der Franse Posterijen te Parijs, graaf de Lavalette.

Op 1 april 1811 wordt in ons land volledig de Franse postorganisatie ingevoerd.

De overgedragen stukken waren voornamelijk afkomstig van Jacques, Jacob Otto en Cornelis Le Jeune, respectievelijk de grootvader, oom en vader van de bovengenoemde auteur mr. J.C.W. Le Jeune, van 1814-1842 ambtenaar aan het departement van Financiën wiens voorouders o.a. als ontvangers aan het College van Commissarissen verbonden waren geweest en die van vele stukken copieën deden vervaardigen of concepten ervan bewaarden.

De oude inleiding bij de inventaris van 1752-1810 ("Inventaris van het archief van de Commissarissen van de Posterijen van de Staten van Holland en West-Friesland, 1752-1810, door C. Postma") gemaakt in 1949 meldt nog het volgende:

Het restant van de overgedragen stukken bestond uit de archieven der plaatselijke kantoren, voornamelijk bestaande uit dienstorders en "toevallig bewaard gebleven papieren".

De navolgende inventaris beschrijft de stukken, die in 1871 en 1940 aan het Algemeen Rijksarchief zijn overgedragen. Getracht is de inventaris van het archief van de Commissarissen in te richten overeenkomstig de oorspronkelijke orde en voor zover die oorspronkelijke orde niet terug te vinden was, in de stijl van de archieven uit die tijd.

De rechtstitel is (nog) onbekend

Het archief kent beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Commissarissen der Posterijen, nummer toegang 3.01.50, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Posterijen Holland, 3.01.50, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

Inventaris van het familiearchief Le Jeune, 1747-1810, toegangsnr.: 3.20.30.01, Nationaal Archief, Den Haag.