2.14.20 Inventaris van het archief van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen: Afdeling Kabinet, 1918-1940

Het Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen is ontstaan uit de afdelingen Onderwijs en Kunsten en Wetenschappen van het Departement van Binnenlandse Zaken en werd ingesteld bij K.B. van 25 september 1918. nr. 24. Bij K.B. van 25 september 1918. nr. 25 werd Dr. J.Th. de Visser benoemd tot Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen.

De stukken betrekking hebbende op de ambtsaanvaarding van deze Minister zijn de eerste, die het kenmerk "Kabinet" dragen. Het betreft hier het Kabinet van de Minister van O.K.W. Dit bestond slechts uit één persoon en wel gedurende de gehele periode van voor de 2e wereldoorlog. Deze was tevens chef van de afdeling Algemeen Secretariaat. Deze afdeling werd ingesteld bij beschikking van de Minister van O.K.W. van 31 december 1918.

Het Kabinetsarchief werd door deze afdeling bewaard, zoals staat vermeld in een brief van J. Stear, beheerder van de Centrale Archiefbewaarplaats van het Departement van Opvoeding, Wetenschap en Cultuurbescherming (tijdens de Duitse bezetting had het Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen deze naam), gedateerd op 19 maart 1942 en gericht aan de Secretaris Generaal van dit Departement. Deze brief vormt het enige stuk met inhoudelijke informatie over het Kabinet. Voorts staat daarin vermeld, dat er aanvankelijk geen aparte afdeling Kabinet was. Opvallend in dit verband is, dat in stukken van het Kabinet de aanduiding "Afdeling", als die erop voorkwam, in veel gevallen blijkt te zijn doorgehaald. Van een organisatiebeschikking, waarbij "het Kabinet" als afdeling ingesteld werd, is althans uit stukken tot het eindjaar van deze inventarisatie nergens gebleken. Had een afdeling geheime zaken te behandelen, dan kregen deze de aanduiding Kabinet (met weglating van de eigen afdeling, terwijl de Kabinetschef ze van een nummer voorzag en voor de agendering zorgde). Blijkens evenbedoelde brief werden "deze "Kabinetsstukken" daarna soms toch weer "(en men zou moeten zeggen: terecht!)" bij de (gewone) afdeelingsregistratuur geborgen,terwijl de erop betrekking hebbende agenda bij de Kabinetsregistratuur berust". De schrijver noemt een en ander in strijd met de moderne archivistiek, waarbij hij het kennelijk onjuist vindt, dat eenmaal bij de Kabinetsregistratuur enkel en alleen vanwege hun geheime karakter geagendeerde stukken naar de oorspronkelijke afdelingsregistraturen teruggingen. In een aantal (de meeste?) gevallen gebeurde dat dus niet en wellicht zou dit geconcludeerd kunnen worden t.a.v. de in het Kabinetsarchief aangetroffen stukken betreffende de behandeling van de jaarlijkse begrotingen, die immers tot het werkterrein van de afdeling Comptabiliteit behoorde en de vermelding van die afdeling bleef immers achterwege. Soortgelijke gevallen zouden meer kunnen voorkomen en waar terugzending naar de oorspronkelijke afdeling wel geschiedde, zou dit pas op grond van een zeer nauwkeurig vergelijkend onderzoek aan de hand van de agenda's van de Kabinetsregistratuur achterhaald kunnen worden.

In het bestek van deze inventarisatie moet met deze vaststelling worden volstaan, waarbij het hieronder volgende lijstje van taken dan ook is verkregen uit de stukken zoals die in het Kabinetsarchief aangetroffen zijn, waar een formele taakomschrijving ontbreekt. Tot die taken behoorden dan:

1. inrichting en organisatie van het Departement;
2. personeelsaangelegenheden (personeel van het Departement zelf, benoeming van hoogleraren aan de Rijksuniversiteiten en de T.H. Delft, leraren aan Rijks H.B.S.en en leden van het Rijksschooltoezicht);
3. huisvestingsaangelegenheden van het Departement;
4. koninklijke onderscheidingen.

Zoals hierboven vermeld, werd het Kabinetsarchief door de afdeling Algemeen Secretariaat bewaard. Dat was het geval vóór en tijdens de oorlog. Na de oorlog was het in een kluis van de Centrale Archiefbewaarplaats van het Ministerie van O.K.W. ondergebracht en in portefeuilles opgeborgen. Het geheel bestond uit een serie dossiers (in de zin van een serie zaaksgewijs bij elkaar gehouden stukken), waarbij van ieder dossier de laatste minuut van een uitgaande brief of besluit als omslag diende. In die omslag ("Omslagminuut") waren dan de voorgaande stukken in omgekeerde tijdsvolgorde opgeborgen). De dossiers waren chronologisch gerangschikt en per jaar genummerd. Het vooroorlogse gedeelte van het Kabinetsarchief had een viertal agenda's en één klapper als ingang.

In het begin van de jaren zestig zijn er op de Centrale Archiefbewaarplaats van het Ministerie van O.K.W. inventarisatiewerkzaamheden aan het Kabinetsarchief verricht. Hierbij werden in totaal ongeveer 7000 fiches vervaardigd, waarvan er 4050 betrekking hadden op het vooroorlogse gedeelte. De fiches waren ondergebracht in een aantal bakjes en werden door tabstroken onderverdeeld in rubrieken. Tevens werd onderscheid gemaakt in de perioden voor de oorlog, tijdens de oorlog en na de oorlog. (Voor deze onderverdeling zie bijlage). De hierboven vermelde 7000 fiches zijn echter door onbekende oorzaken niet meer aanwezig.

Verder zij vermeld, dat de dossiers betreffende benoemingen van hoogleraren en leden van het Rijksschooltoezicht zijn gelicht en ondergebracht in de alfabetische serie te bewaren persoonsdossiers Rijkspersoneel van de geboortejaren 1835-1903.

Aangezien in het archief zelf van bovengenoemde inventarisatiewerkzaamheden niets viel te merken en de betreffende fiches niet meer aanwezig waren, moest opnieuw met inventarisatie worden begonnen.

Het is niet gebleken, dat er in het verleden althans uit het vooroorlogse gedeelte van het archief is vernietigd.

Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen: Afdeling Kabinet, nummer toegang 2.14.20, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, OKW / Kabinet, 1918-1940, 2.14.20, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar