2.05.29 Inventaris van het archief van het Nederlandse Gezantschap in Oostenrijk, 1896-1938

Na het herstel der onafhankelijkheid van Oostenrijk in 1813 hadden de wederzijdse diplomatieke vertegenwoordigers van Nederland en Oostenrijk de rang van Buitengewoon Gezant en Gevolmachtigd Minister.

Gedurende de periode van 1896-1938 vervulden de volgende personen deze functie:

• Jhr.Mr. F.P. v.d. Hoeven - 13 december 1893
• Jhr.Mr. W.M. v. Weede de Berencamp - 30 december 1901
• Jhr.Mr. O.F.A.M. v.Nispen tot Sevenaer - 8 januari 1926
• Jhr. F.E.M.H. Michiels van Verduynen - 14 mei 1928
• L.G. van Hoorn - 9 december 1932
• R.C.T. Roosmale Nepveu - 1 juni 1937

De dagtekening achter de naam is die der benoeming. De Gezant in Wenen was tevens geaccrediteerd bij de Hongaarse Regering.

Voor de raadpleging van archiefstukken is het noodzakelijk dat de verschillende inventarissen van een lopend archief op elkaar aansluiten.

Nu doet zich echter bij de inventarisatie van het Gezantschapsarchief van Wenen de moeilijkheid voor, dat niet kan achterhaald worden waar het archief van dit Gezantschap vanaf het jaar 1843 tot 1896 geborgen is.

Het bevindt zich niet in het Ministerie van Buitenlandse Zaken te Den Haag bij het zgn.statisch archief en ook niet in het Algemeen Rijksarchief aldaar.

In dit laatste archief is wel het archief van het Gezantschap van Wenen aanwezig over de periode 1813-1842, voorzien van een inventaris. Het enige, wat dienaangaande gevonden werd was een briefwisseling uit het jaar 1923 tussen het Ministerie van Buitenlandse Zaken te Den Haag en de toenmalige Gezant in Wenen, thans wijlen Jhr.Mr. W.M.van Weede de Berencamp, inzake de overdracht van het archief.

Op 2 februari 1923 verzocht Jhr. van Weede de Berencamp aan de Minister van Buitenlandse Zaken om het Gezantschapsarchief over het tijdperk 1876-1913 naar Den Haag te mogen sturen wegens gebrek aan plaatsruimte in het Gezantschap te Wenen.

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken antwoordde toen aan Harer Majesteits Gezant dat ruimte voor onderbrenging in het Ministerie ontbrak, maar dat er contact zou worden opgenomen met de Algemene Rijksarchivaris te Den Haag, om te komen tot een opname van dit archiefgedeelte in het Algemeen Rijksarchief.

Uit dit contact nu bleek dat de Algemene Rijksarchivaris aan de overname van de archieven de voorwaarde verbond dat deze zonder toestemming van de Minister van Buitenlandse Zaken door het publiek zouden kunnen worden geraadpleegd.

De bezwaren van de Minister waren dat op deze manier alle controle verloren zou gaan, alsmede dat de archieven van zo recente datum nog moeilijk gemist konden worden in verband met eventuele raadpleging.

De al of niet beschikbare plaatsruimte mocht hier naar de mening van Zijne Excellentie niet de doorslag geven.

Indien de Gezant oordeelde, dat de dossiers tot 1913 gemist zouden kunnen worden, dan vroeg hij zich af of in dit geval niet een gedeelte zou kunnen worden vernietigd. Hiermede eindigde de briefwisseling over deze kwestie.

Om nu vast te stellen of het archief van de jaren 1843 t/m 1895 in Wenen opgeborgen is gebleven dan wel vernietigd (inmers, het archief over de jaren 1896 t/m 1913 is in het Ministerie van Buitenlandse Zaken te Den Haag aanwezig), werd contact opgenomen met de Heer A. v.d. Stal, oud-gezantschapskanselier te Wenen gedurende de jaren 1913 tot 1953. Deze antwoordde, dat toen hij in 1919 aan het Gezantschap geplaatst werd, hij de archieven aantrof, beginnende bij het jaar 1876. Wat er met de archieven van vóór dit tijdperk was gebeurd, was hem niet bekend.

Het archief van 1876 af t/m 1913 werd door de Heer A. v.d. Stal in kisten verpakt en gereed gemaakt voor verzending. Toen bleek, dat het Ministerie van Buitenlandse Zaken te Den Haag niet geneigd was tot overneming, hetgeen gemotiveerd werd met gebrek aan plaatsruimte, bleven de archieven ingepakt staan en maakten twee verhuizingen mee in Wenen.

In 1928 volgde de benoeming van thans wijlen Jhr. F.E.M.H. Michiels van Verduynen tot Harer Majesteits Gezant aldaar. Het Gezantschap bevond zich toen in het Paleis IV., Prinz Eugenstrasse 60, in 1926 door de toenmalige Gezant Jhr.Mr. O.F.A.M. van Nispen tot Sevenaer bij diens benoeming gehuurd. Jhr. Michiels van Verduynen wenste niet zijn intrek te nemen in dat gebouw omdat het te groot en te duur was.

Aangezien toen wederom verhuisd moest worden, en wel naar I., Ranngasse 4, gaf de Gezant aan de Attaché Mr. P.D.E. Teixeira de Mattos en de Kanselier A. v.d. Stal opdracht de archieven over het tijdperk 1876-1913 in de kachel van de centrale verwarming te verbranden, temeer daar het Ministerie van Buitenlandse Zaken te Den Haag geen prijs bleek te stellen op bezit van bedoelde archieven.

Als gevolg van de annexatie van Oostenrijk op 12 maart 1938 werd het Gezantschap, dat toen gevestigd was, III., Reisnerstrasse 59, opgeheven en op last van het Ministerie van Buitenlandse Zaken werden de archieven van 1913/1914 af tot april 1938 verpakt in enige kisten, door de Kanselier A. v.d. Stal op 8 april d.a.v. overgebracht naar Harer Majesteits Gezantschap te Berlijn, gevestigd Rauchstrasse 10.

Voor zover hem bekend, werden de politieke rapporten naar het Ministerie van Buitenlandse Zaken te Den Haag gezonden, terwijl het overige archief bij een luchtaanval op het pand Rauchstrasse 10, verbrand zou zijn. Tot zover wat de Heer A. v.d. Stal, oud-kanselier van het Gezantschap, zich terzake kon herinneren.

Concluderende kan gezegd worden, dat het archief van Wenen over de jaren 1843-1875 onvindbaar is, en de bevolen vernietiging van het archief van 1876-1913 zich beperkt heeft tot het archief van 1876-1895.

Tenslotte zal uit de inventaris blijken, dat naast de politieke rapporten ook stukken over andere onderwerpen voorkomen, wat erop wijst, dat naar alle waarschijnlijkheid de naar Berlijn gezonden archiefstukken bij de luchtaanval aldaar gespaard zijn gebleven.

Overbrenging van een overheidsarchief

Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

Het archief van het Gezantschap Wenen over de jaren 1896-1938 kan nagenoeg als compleet worden beschouwd, met aantekening hierbij, dat de agenda's van de ingekomen en uitgaande brieven vanaf 1 januari 1896 t/m 22 november 1908 en van 11 maart 1922 t/m 31 maart niet aanwezig zijn.

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Gezantschap Oostenrijk, nummer toegang 2.05.29, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Gezantschap Oostenrijk, 1896-1938, 2.05.29, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar