2.19.008 Inventaris van de archieven van het Nederlands Land-Comité-Aall [1921-1924]; Nederlands Comité tot Onderzoek van de Oorzaken van de Wereldoorlog [1924-1937], (1910) 1921-1937 (1960)

In februari 1920 werd in Christiania naar het plan van de Noor dr Herman Harris Aall een internationale centrale commissie, de "Central Commission for Neutral Investigation of the Causes of the World War", opgericht, welke bestond uit gedelegeerden van land-comité's in Noorwegen, Zweden, Finland, en later Tsjechoslowakije, Frankrijk, Engeland, Italië, Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk.

Doel van deze internationale centrale commissie was: het instellen van een neutraal onderzoek naar de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog. Secretaris-generaal van de "Central Commission" was de Nederlander J.J. Bruna.

In september 1921 werd in Nederland, vooral op initiatief van prof. mr S.R. Steinmetz, hoogleraar in de politieke aardrijkskunde en de volkenkunde aan de Gemeente Universiteit te Amsterdam, het "Nederlandsch Comité-Aall" opgericht, welk comité zich op 15 oktober 1921 constitueerde.

Als eerste gedelegeerden naar het Centrale Comité werden aangewezen de directeur van het bureau voor 's-Rijks Geschiedkundige Publicatiën dr N. Japikse en J.B. Manger jr.

In de loop der jaren vormden zich in verschillende landen naast de bestaande landcomité's ook comité's, die òf het beleid van de bestaande landcomité's niet konden goedkeuren, òfwel een ander doel nastreefden. In Duitsland bijvoorbeeld was dit de redactie van het tijdschrift "Die Kriegsschuldfrage", uitgegeven door de "Zentralstelle für Erforschung der Kriegsursachen", en in Zwitserland een comité, opgericht door Fridtjof Nansen, Noors gedelegeerde bij de Volkenbond en winnaar van de Nobel-prijs voor de vrede in 1922.

Op 10 mei 1924 besloot het bestuur van het Nederlandsch Land-Comité onder voorzitterschap van dr Japikse zich af te scheiden van de "Central Commission for Neutral Investigation of the Causes of the World War" op grond van de beschuldiging, dat dr Aall te pro-duits zou zijn geweest en gezien de vreemde manipulaties van de Noorse secretaris Fastings met de verleende Amerikaanse financiële steun.

De statuten van het nu geformeerde "Nederlandsch Comité tot onderzoek van de Oorzaken van den Wereldoorlog", goedgekeurd bij K.B. van 13 oktober 1924 no. 66, vermelden als doelstelling: bevordering van een wetenschappelijke en onpartijdige beoordeling omtrent de oorzaken, die de oorlog in 1914 in het leven riepen en de deelneming daaraan der onderscheiden staten bepaalden, in aansluiting aan verenigingen en instellingen in andere landen.

Het Nederlandsch Comité beëindigde op 12 oktober 1934 haar werkzaamheden, daar het aantal leden, op wier financiële bijdragen het comité steunde, sterk slonk.

Op 12 april 1937 werd door de voorzitter, dr N. Japikse per brief aan de leden het voorstel gedaan, het Nederlandsch Comité op te heffen. Het ministerie van Justitie vermeldde op 22 mei 1937 bij missive no. 1307, van de ontbinding van het comité kennis te hebben genomen.

Voorzitters, resp. bestuursleden van 1921 tot 1924 waren: lt.-generaal b.d. W.H. van Terwisga, de Algemeen Rijksarchivaris mr R. Fruin, dr N. Japikse, generaal b.d. C.J. Snijders en lt.-generaal R. Dufour, waarnaast als secretaris, resp. penningmeester fungeerden J.B. Manger jr. en J.J. Bruna.

Vanaf de afscheiding in 1924 tot de opheffing in 1937 nam dr N. Japikse het voorzitterschap waar. De oorlogsoorzaken maakten reeds lange tijd onderwerp van zijn studie uit. Omgang met de Duitse gezant stelde hem in staat het standpunt der centrale regeringen beter te begrijpen. Secretaris was vanaf 1924 P.J. van Megchelen, waarnaast J.J. Bruna tot zijn overlijden in maart 1931 als penningmeester functioneerde, opgevolgd in mei van dat jaar door lt.-generaal b.d. R. Dufour.

Secretaris P.J. van Megchelen nam vanaf 1934 tevens het penningmeesterschap waar.

Het Nederlandsch Comité publiceerde in september 1924 het eerste nummer van haar eigen orgaan: "Mededeelingen van het Nederlandsch Comité tot onderzoek van de Oorzaken van den Wereldoorlog", waarin studies werden gepubliceerd betreffende de allernieuwste geschiedenis, en waarvan tot juni 1928 regelmatig drie maal per jaar een nummer verscheen. In juni 1931 werd wegens ongunstige financiële omstandigheden, na een onregelmatige verschijning, de uitgave gestaakt.

Tussen 1924 en 1937 publiceerde het comité bij binnen- en buitenlandse uitgevers boekwerken, alle beantwoordende aan de doelstelling van het Comité.

Zo werden uitgegeven:

Het Nederlandsch Comité organiseerde daarnaast lezingen, zowel voor de leden van het Comité, alsook voor andere gezelschappen, waarbij als sprekers uit binnen- en buitenland optraden: dr Heinrich Hajnal: Die Oesterreich-Ungarische Wirtschaftspolitik gegenüber den Balkanländern in den letzten Dezenniën vor dem Kriege (Den Haag, november 1924); dr N. Japikse: Schijn en wezen van Bismarck's buitenlandsche politiek (Den Haag, april 1925) en: Beschouwingen over de zgn. schuldvraag in het neutrale buitenland (Berlijn en Frankfort a.M., januari 1925); J.B. Manger jr.: Beoordeling van de Balkanpolitiek der groote mogendheden vóór 1914 als factor ten oorlog (Den Haag, mei 1926); lt.-generaal b.d. R. Dufour: Duitschland's steun aan Oostenrijk-Hongarije bij het begin en bij het einde van de Bosnische crisis (Den Haag, mei 1927); generaal b.d. C.J. Snijders: Oorlogsoorzaken (Amsterdam en Den Haag, februari 1928); mr dr L.J.C. van Gorkom: Het ontstaan van den oorlog van 1870 (Den Haag, juni 1928); Th. van Welderen baron Rengers: Heeft de Duitsche regeering in Juli 1914 aangestuurd op een preventieven oorlog met Rusland? (Den Haag, juni 1930) en prof. dr E. Brandenburg: Die Deutsch-Englischen Bundnisverhandlungen um die Jahrhundertwende (Den Haag - in samenwerking met de Nederlandsch-Duitsche Vereeniging - oktober 1931).

Het archief werd in 1937 door dr N. Japikse aan het Algemeen Rijksarchief overgedragen.

Schenking (van een niet overheidsarchief)

Het archief is door schenking verworven.

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Nederlands Comité Onderzoek Oorzaken Wereldoorlog, nummer toegang 2.19.008, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Nederland Comité Onderzoek Oorzaken Wereldoorlog, 2.19.008, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

Enkele stukken, afkomstig van lt.-gen. R. Dufour bevinden zich in zijn persoonlijke collectie: