Terug naar zoekresultaten

2.04.78 Inventaris van de archieven van de Opperleiding der Nieuwe Vluchtelingenkampen en het Interneringsdepot, 1918-1940

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

2.04.78
Inventaris van de archieven van de Opperleiding der Nieuwe Vluchtelingenkampen en het Interneringsdepot, 1918-1940

Auteur

CAS 415

Versie

23-06-2021

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
2001 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Ministerie van Binnenlandse Zaken: Opperleiding der Nieuwe Vluchtelingenkampen en Interneringsdepot
BiZa / Vluchtelingenkampen

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: 1918-1940

Archiefbloknummer

B26537

Omvang

; 21 inventarisnummer(s) 0,50 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het
Nederlands

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Ministerie van Binnenlandse Zaken, Opperleiding der nieuwe vluchtelingenkampen en interneringsdepots, 1917-1940

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het eerste deel van het archief omvat stukken betreffende de interneringsdepots Harderwijk en Wierickerschans in de periode 1918-1921. Een aantal is gewijd aan twee beroemde ballingen: keizer Wilhelm II en zijn zoon. Verder zijn er registers en klappers betreffende de geïnterneerden. Het tweede deel betreft verschillende opvanglocaties (onder andere Nieuwersluis, Honswijk, Vlieland, Hoek van Holland, Amsterdam) in de periode 1936-1940 en verschillende nationaliteiten (Spanjaarden, Duitsers).

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Als gevolg van een reorganisatie van de departementen in september 1918 ontstonden er twee nieuwe ministeries, te weten het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen en het Ministerie van Arbeid. Hierdoor behield het Ministerie van Binnenlandse Zaken van de voormalige afdeling Volksgezondheid en Armwezen (1910-1918) enkel de zorg voor het Armwezen. Deze afdeling werd op 25 september 1918 ingesteld en op 31 december 1947 opgeheven. Eén van de taken van deze afdeling bestond uit de toepassing van de Armenwet van 1912 en de zaken die hiermee verband hielden.
Meteen bij het begin van de Eerste Wereldoorlog kwam een groot aantal Belgische vluchtelingen naar Nederland. In principe moesten plaatselijke weldadigheidsinstellingen krachtens de Armenwet behoeftige buitenlanders ondersteunen. In de praktijk ging dit echter de financiële draagkracht van deze instellingen ver te boven. Daarom werden vluchtelingen die zelf voor woonruimten zorgden op rijkskosten door gemeenten en vluchtelingencomités ondersteund. De overige werden ondergebracht in door het Rijk bekostigde vluchtoorden. Voor de bundeling van de activiteiten van de verschillende comités werd op 21 september 1914 bij Koninklijk Besluit de Centrale Commissie tot behartiging der belangen van naar Nederland uitgewekenen opgericht. "Centraal Comité Vluchtelingen".
Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog zocht een nieuwe groep vluchtelingen uit verschillende landen in september en oktober 1918 zijn toevlucht in Nederland. In verband daarmee stelde het Ministerie van Binnenlandse Zaken de "Opperleiding van de nieuwe krijgsgevangenkampen"(ook bestemd voor vluchtelingen en deserteurs) in. De leiding daarvan werd aanvankelijk opgedragen aan generaal-majoor M. Onnen, hoofd der Afdeling Internering van het Algemeen Hoofdkwartier van Defensie, om vervolgens door generaal-majoor A.J. Schotman te worden overgenomen. Het kamp in Bergen (N-H) werd speciaal aangewezen voor Duitse deserteurs en andere vreemdelingen. Een aantal van de vluchtelingenkampen werden voor eind februari 1919 al weer opgeheven. Tijdens de voorbereidingen van de Staatsbegroting voor 1922 werd tegen de zin van de Opperleiding besloten om dit college in het kader van een bezuinigingsoperatie op te heffen ( Inleiding van het Archief van de afdeling Armwezen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, (1866) 1918-1947 (1966) (Winschoten: Centrale Archief Selectiedienst 1985 (CAS: inv.nr. 12) 8-10. ) . De machtsovername in Duitsland door Hitler resulteerde de komende jaren in een toenemende stroom van vooral Joodse en politieke vluchtelingen, die vanwege het opkomende nationaal-socialisme uitweken. Na de aansluiting van Polen bij Duitsland werden de Poolse joden bij duizenden over de grens gezet. Uit reactie op een aanslag van een joods meisje op de Duitse gezant te Parijs begin november dat jaar had in Duitsland de Reichskristallnacht plaats. Hierdoor ontvluchtten vele joden. Op 4 januari 1939 stelde de Minister van Binnenlandse Zaken een Centrale Commissie voor het Vluchtelingenvraagstuk in. De maand daarvoor had hij samen met zijn collega van het Ministerie van Justitie ondermeer in Rotterdam, Amsterdam, Gouda, Eindhoven, Driebergen en Sluis verblijflaatsen voor vluchtelingen aangewezen. Omstreeks de jaarwisseling van 1938-1939 werden de Regeringsgemachtigden voor de onderbrenging van Joodsche vluchtelingen aangewezen, wier werkzaamheden administratief werden ondersteund door het Vluchtelingenbureau. Op 10 augustus 1939 werd dit samengevoegd met Bureau Armwezen/VI van Binnenlandse Zaken. In juli 1940 kwam de vluchtelingenzorg inclusief het beheer over het Centraal Vluchtelingenkamp te Westerbork onder het Ministerie van Justitie te ressorteren ( Inleiding van de Archieven van de zorg voor de vluchtelingen uit Duitsland, 1938-1942 (Winschoten: Centrale Archief Selectiedienst 1986 (CAS inv.nr. 28)) 9-12. ) .
Geschiedenis van het archiefbeheer
De verwerving van het archief
Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

Inhoud en structuur van het archief

Verantwoording van de bewerking
In 1999 is het archief van de Rijksvreemdelingendienst en taakvoorgangers door de CAS bewerkt. Het archief was gedeeltelijk afkomstig van de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) en gedeeltelijk van het Algemeen Rijksarchief (ARA). Hieraan werd later zeer recent bij de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) aangetroffen materiaal toegevoegd. Ook zijn nog diverse gedeponeerde archieven afkomstig van het ARA in de bewerking meegenomen.
Het archief bevatte bescheiden van verschillende archiefvormers, gedeeltelijk behorend tot het eigenlijke archief van de Rijksvreemdelingendienst en taakvoorgangers en divers gedeponeerd archiefmateriaal van het Ministerie van Justitie en het Ministerie van Binnenlandse Zaken. De gedeponeerde archieven die behoren te ressorteren onder het Ministerie van Justitie zijn in de inventaris van de Rijksvreemdelingendienst en taakvoorgangers opgenomen. Zie hiervoor de inventaris van de Rijksvreemdelingendienst en taakvoorgangers, 1918-1945 (-1981) bij het Algemeen Rijksarchief (nummer toegang 2.09.45).
De gedeponeerde archieven die onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken ressorteren zijn in deze toegang opgenomen. Tijdens de bewerking is er in de archieven niet vernietigd. De cesuur voor dit archief is gesteld op 1917-1940, zoals aangetroffen in de stukken.
Na de bewerking en het ompakken van het archief van de Opperleiding der nieuwe vluchtelingenkampen en interneringdepots is de omvang 0,50 meter.
Het archief is overgebracht naar het Algemeen Rijksarchief.
  • C. Rooijackers
  • H.J.Ph.G. Kaajan
  • H.H. Haan (teamleider)
  • H. Dijkstra
  • I. van Platering
  • H. Sleurink
  • A.C. van Zwol

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Binnenlandse Zaken: Opperleiding der Nieuwe Vluchtelingenkampen en Interneringsdepot, nummer toegang 2.04.78, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, BiZa / Vluchtelingenkampen, 2.04.78, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Verwante archieven
In 1917 besloot de minister van Binnenlandse Zaken de belangrijke stukken uit een aantal van de hierna te noemen archieven naar het Departement op te sturen en de onbelangrijke stukken naar 's Rijkskrankzinnigengesticht te Woensel over te brengen, waar deze te zijner tijd nadat ze nog enkele jaren bewaard zouden zijn, ter vernietiging voor de verkoop aangeboden mochten worden. In 1926 werd bij Koninklijk Besluit van 22 november 1926 nr. 17 geregeld dat deze archieven naar de volgende Rijksarchiefbewaarplaatsen werden overgebracht.
  1. Centrale Commissie ter behartiging der belangen van naar Nederland uitgewekenen (Centraal Vluchtelingen Comité), 1914-1922 (2.04.33).
  2. Vluchtoord Gouda, 1914-1919 (3.13.01)
  3. Archief van de afdeling Armwezen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken , (1866) 1918-1947 (1966) (2.04.55)
  4. Archieven van de zorg voor de vluchtelingen uit Duitsland, 1938-1942 (2.04.58, het Ministerie van Binnenlandse Zaken):
    • Archief van het Bureau Algemeen Secretariaat en Comptabiliteit/ Vluchtelingen 1938-1942;
    • Archief van het Bureau Armwezen/ Vluchtelingen (1938) 1939-1940;
    • Archief van de Commissie van toezicht en bijstand voor het vluchtelingenkamp te Westerbork. 1939-1940
    • Archief van het vluchtelingenkamp Lloyd-hotel, later Oostelijke Handelskade te Amsterdam, 1939-1940
    • Archief van het vluchtelingenkamp quarantaine-station Beneden-Heyplaat te Rotterdam, 938-1939
    • Archief van het vluchtelingenkamp Koninginnehoofd te Rotterdam, 1939-1940
  • De Gedelegeerde van Zeeuws-Vlaanderen en Walcheren van de Regeringscommissaris voor vluchtelingen in Noord-Brabant en Zeeland, 1914-1920;
  • Het Regeringscomité tot behartiging van vluchtelingen te Vlissingen, 1914-1922.
  • Regeringscommissaris voor de vluchtelingen in Noord-Brabant en Zeeland;
  • Vluchtoord Uden
  • Vluchtoord Nunspeet (eerder Oldebroek);
  • Vluchtoord Ede
  • Vluchtoord Veenhuizen
Naast het Ministerie van Binnenlandse Zaken had het Ministerie van Justitie bemoeienis met vluchtelingenzorg. Hiervoor raadplege men bij het Algemeen Rijksarchief:
Archief van de Rijksvreemdelingendienst en taakvoorgangers, 1918-1945 (1981) (2.09.45)
Publicaties
Geraadpleegde bronnen en literatuur Berghuis, Corrie K. Joodse vluchtelingen in Nederland, 1938-1940: documenten betreffende toelating, uitleiding en kampopname. Kampen z.j. Cohen, D. Zwervend en dolend. Haarlem, 1955. E. van den Heuvel-Strasser, `Vluchtelingenzorg of vreemdelingenbeleid. De Nederlandse overheid en de Belgische vluchtelingen, 1914-1915’, Tijdschrift voor Geschiedenis , 99e jrg. (1986), pp. 184-204. Hoeksema, J.A. Tussen vrees en vervolging. Assen, 1982. Houwaart, D. Westerbork. Het begon in 1933. Den Haag, 1983. Leenders, M. Ongenode gasten : van traditioneel asielrecht naar immigratiebeleid, 1815-1938. Hilversum: Verloren, 1993 Presser, J. Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse jodendom , Den Haag, 1965. Rooijackers, C. Inventaris van het archief Algemene en Juridische zaken (AJZ) van de Hoofdafdeling Vreemdelingenzaken en Grensbewaking van het Ministerie van Justitie (1938) 1956-1976 (1981). Den Haag, 1987 Staatsalmanak voor het Koninkrijk der Nederlanden.
1921-1940

Concordans
Concordans van Oud (Ara-)nummer naar nieuw inventarisnummer
Oud nr. Inv.nr.
1 12
2, 8 11
3 10
4 8
5 13
6 14
7, 117 9
44 7
80 3
114, 117 1
114, 117 2
117 5
334, 335 6
Oud nr.Inv.nr.

Archiefbestanddelen