2.15.55 Inventaris van het archief van de Rijksverzekeringsbank, 1901-1956

In de negentiende en begin twintigste eeuw werd het sociale beleid in Nederland niet gerekend tot het exclusieve terrein van de overheid. De verantwoordelijkheid voor de armenzorg lag bij gemeentebesturen en vooral particuliere organisaties zoals kerken. De overheid stond voor zelfregulering vanuit de samenleving en schiep kaders waarbinnen zoveel mogelijk de eigen kring de uitvoering van armenzorg kon bepalen.

Door erbarmelijke gevolgen van ongevallen in bedrijven en het feit dat de particuliere ongevallenverzekering niet voldoende van de grond kwam, besloot de regering tot het formuleren van een ongevallenregeling. Al in de Troonrede van 1891 werd een verzekering in het vooruitzicht gesteld tegen geldelijke gevolgen van invaliditeit en ouderdom en in de jaren daarna volgden adviezen en ontwerpen. Het kabinet kondigde in 1894 een verplichte verzekering van werklieden door hun werkgevers tegen de gevolgen van ongelukken aan. Het ontwerp werd in 1897 ingediend, maar door een kabinetswijziging niet in dat jaar behandeld. Het volgende kabinet diende in het voorjaar van 1898 een vrijwel gelijkluidend ontwerp in. Nadat het wetsontwerp eerst werd verworpen om daarna het stelsel van risico-overdracht erin op te nemen, bereikte de Ongevallenwet 1901 op 2 januari 1901 het Staatsblad (Staatsblad 1901, nr.1). Op 1 juni 1901 trad de Ongevallenwet 1901 gedeeltelijk en op 1 februari 1903 volledig in werking.

In deze inleiding wordt ingegaan op de organisatiewetten die de organisatie, bevoegdheden en taken van de Bank regelden, en de sociale verzekeringswetten die de Bank uitvoerde. Tevens wordt ingegaan op de ordening van het archief.

Een Raad van Toezicht oefende toezicht uit op het beheer en de toestand van de Bank van

1901 tot 1952. De Raad van Toezicht bestond voor een derde uit vertegenwoordigers van werkgevers, voor een derde uit vertegenwoordigers van werknemers en voor een derde uit deskundigen. De Raad van Toezicht kon niet ingrijpen, bevelen of ter verantwoording roepen, maar kon inlichtingen vragen, toezien en de minister inlichten. Belanghebbenden konden tegen de beslissingen van de Bank een beroep doen op de Raad van Toezicht.

De taken van de Rijksverzekeringsbank waren:

• De regeling van schaden (de Bank besliste met betrekking tot ongevallen over het recht op schadeloosstelling en verzorgt de uitbetaling van de schadeloosstellingen);
• Het optreden als draagster van de verzekering (de Bank was belast met de uitvoering en administratie van het verzekeren van de financiële gevolgen van ongevallen);
• Het opmaken van statistieken en balansen;
• Het houden van toezicht op de naleving van de wet ( Uit: Uitgave van de Rijksverzekeringsbank. Vijf en zestig jaren sociale verzekering 1901-1966. Amsterdam. [1966]. p 66-67 en Burgh, J.P.C. van der. Rijksverzekeringsbank 1901-1941. Gedenkboek opgedragen aan dr. H.L. van Duyl. Oud-voorzitter van het Bestuur der Rijksverzekeringsbank. Haarlem: H.D. Tjeenk Willink & Zoon NV, 1941. p. 241 ).

In de periode van 1901 tot 1910 kreeg de organisatie van de Rijksverzekeringsbank vorm. In 1901 waren er geen afdelingen en personeel om de taken van de Rijksverzekeringsbank uit te voeren. De eerste ambtenaren traden in maart 1902 aan. Werkgevers waren volgens de Ongevallenwet 1901 verplicht om hun bedrijf te laten registreren en de eerste ambtenaren verrichten werkzaamheden in dit kader.

In de loop van 1902 werden tien agenten benoemd die belast waren met het toezicht op het naleven van de wet. Met de werkzaamheden breidde het aantal agentschappen zich uit. De agentschappen besloegen ieder een deel van het land. In 1904 werd de afdeling Inspectie ingesteld om toezicht te houden op de dienst van agenten. De eerste Wiskundig Adviseur werd benoemd in 1902 om het bestuur van de Bank te adviseren over zaken van wiskundige aard. De afdeling 'Wiskunde en Statistiek' werd in 1904 opgericht en had als taak het verzamelen en bewerken van statistisch materiaal. In 1903 traden de eerste zes controlerende geneeskundigen in dienst, die verschillende standplaatsen in het land kregen en belast waren met de controle en behandeling van verzekerden. De eerste Secretaris-Generaal van de Bank trad in 1904 aan en was aangewezen als hoofd van de administratie en was bevoegd om tijdelijk personeel in dienst te nemen. De afdelingen 'Agenda en Expeditie', 'Bedrijfsafdeling', 'Afdeling Boekhouding', 'Afdeling Comptabiliteit' en de 'Ongevallenafdeling' werden gevormd.

Samen met de Raden van Arbeid was de Rijksverzekeringsbank verantwoordelijk voor de uitvoering van de volgende sociale verzekeringswetten:

• Ongevallenwet (1921)
• Ouderdomswet of Vrijwillige Ouderdomsverzekering (1919)
• Invaliditeitswet (1913/1919)

De taken van de Rijksverzekeringsbank bestonden uit:

• Het beheren van de fondsen, waarin de gelden voor de financiering van de verzekering gestort werden;
• Het bewaren van de rentekaarten ontvangen van Raden van Arbeid, het toekennen van renten aan de hand van de rentekaarten en het betaalbaar stellen van de renten;
• Het geven van kredieten uit het fonds aan de Raden voor het uitvoeren van de administratie. De bezittingen van deze fondsen werden afzonderlijk beheerd;
• Het regelen van schaden;
• Het optreden als draagster van de verzekering;
• Het opmaken van statistieken en balansen;
• Het houden van toezicht op de naleving van de wet.

Bij de oprichting in 1919 werden de Raden het eerst belast met werkzaamheden ten behoeve van de Invaliditeitswet, terwijl de uitvoering van de Ziektewet als hoofdtaak van de Raden was bedoeld. Het duurde echter tien jaar voor de Ziektewet in werking trad.

De Bank heeft de administratieve voorbereiding van de Invaliditeitswet uitgevoerd. Tevens ontwikkelde de Bank een cursus, waarbij personen werden opgeleid voor een leidinggevende functie bij de Raden van Arbeid. Ambtenaren van de Bank traden bij deze cursus als docent op. Vele ambtenaren van de Bank zijn op eigen verzoek naar de Raden overgestapt.

Met de uitbreiding van de taken van de Bank werd een afdeling opgericht, die belast was met de uitvoering van de Invaliditeitswet en de Ouderdomswet. De uitbreiding van werkzaamheden van de Bank had als gevolg dat de verschillende afdelingen van de Bank meer taken moesten vervullen en anders werden georganiseerd.

De Ongevallenwet 1901 werd in 1921 vervangen in de Ongevallenwet 1921. Deze wijziging had een grote invloed op de organisatie van de Bank. De Ongevallenverzekering werd niet meer uitsluitend gecentraliseerd uitgevoerd en verschillende werkzaamheden gingen over naar de Raden van Arbeid. De Bank kreeg te maken met een reorganisatie en veel personeel moest afvloeien. Een groot gedeelte van de ambtenaren ging in dienst bij de Raden van Arbeid en een kleiner aantal werd gedetacheerd door de Verzekeringsraad. De agenten die door de Raden werden overgenomen, werden in de buitendienst tewerkgesteld.

Omdat de Raden van Arbeid een eigen bestuur hadden, leidde dit tot het ontbreken van eenheid in toepassing en administratie van de sociale verzekeringswetten. De Bank stond als beheerder van de fondsen machteloos tegenover opvattingen van de Raad die de fondsen konden schaden. De overheid mengde zich vaker dan de bedoeling was in de uitvoering van de verzekering bij tussen de verschillende Raden gerezen geschillen over de wetstoepassing. De Bank kreeg nu als centraal orgaan de bevoegdheid om de Raden bindende voorschriften over de algemene lijnen van het administratieve beleid en wetsinterpretatie te geven. Alle werkzaamheden die betrekking hadden op de uitvoering van de sociale verzekering werden aan de Raden van Arbeid opgedragen, tenzij klemmende redenen pleitten voor het centraal verrichten van administratieve handelingen. Ook moest de Bank haar goedkeuring geven aan de begroting van de Raden van Arbeid.

De Bank en de Raden bleven zelfstandige organen die naast elkaar bestonden. De Bank was het centrale verzekeringsorgaan en de Raden van Arbeid traden op als lokale uitvoeringsorganen onder leiding van de Bank. De Raden waren geen administratieve onderdelen van de Bank. Zij bleven voor de uitvoering van hun taak verantwoording aan de minister schuldig. De Verzekeringsraad die toezicht hield op de Raden van Arbeid werd opgeheven en de Raden werden onder toezicht gesteld van de Bank.

De Bank bleef onder toezicht van de Raad van Toezicht. De Raad van Toezicht kon naast het doen van voorstellen over het beheer van de Bank ook voorstellen aan de minister doen over wetstoepassing en uitvoeringsbesluiten van de Bank. Deze voorstellen konden ook gedaan worden aan het Bankbestuur. Volgde de Bank een door de Raad van Toezicht gedane voorstel niet op, dan gaf de Bank daarvan kennis aan de minister en aan de Raad met opgave van redenen.

De wetten die de Rijksverzekeringsbank en de Raden van Arbeid samen uitvoerden waren:

• de Ongevallenwet (1921)
• de Ouderdomswet/VOV (1919)
• de Invaliditeitswet (1913/1919)
• de Ziektewet (1913/1929)
• Kinderbijslagwet (1939)
• Noodwet Ouderdomsvoorziening (1947)

De Rijksverzekeringsbank krijgt als extra taak het uitvoeren van de Kinderbijslagwet voor Loontrekkenden (1939).

De Rijksverzekeringsbank werd opgeheven en de taken werden voortgezet door de Sociale Verzekeringsbank. De voorzitter van het bestuur werd benoemd uit de bestuursleden van de Bank en aangewezen door de minister. De Raden van Arbeid werden de bijkantoren van de Bank. De Sociale Verzekeringsbank werd gezien als een zelfstandige rechtspersoonlijkheid bezittend lichaam met een publiekrechtelijk karakter. Vanaf 1956 was het toezicht op de Sociale Verzekeringsbank opgedragen aan de Sociale Verzekeringsraad. Het bestuur van de Bank was rekenplichtig en verantwoording schuldig aan de Sociale Verzekeringsraad. Voor zover het uitgaven ten laste van het Rijk betreft was de Bank rekenplichtig en verantwoording verschuldigd aan de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid.

De Invaliditeitswet en de Ouderdomswet kwamen op dezelfde datum tot uitvoering:

Al in het begin van de 20-ste eeuw waren er incidentele regelingen voor kinderbijslag ingevoerd, zoals regelingen voor postambtenaren en later voor ambtenaren van het rijk, de provincie en de gemeente. Vanaf die tijd is er discussie geweest over de wenselijkheid van een nationale opzet van een kinderbijslagregeling. In 1920 aanvaardde de Tweede Kamer het principe van een nationale kinderbijslagregeling. Vanwege de economische teruggang heeft het nog een hele tijd geduurd voordat er een wetsvoorstel werd ingediend.

De uitvoering van de kinderbijslag werd opgedragen aan erkende bedrijfsverenigingen, wanneer de werkgever voor de uitvoering van de Ziektewet was aangesloten bij de betreffende bedrijfsvereniging. De werkgevers die voor de uitvoering van de Ziektewet bij de Raden van Arbeid waren verzekerd, waren dit ook voor de Kinderbijslagwet.

Ondanks de uitbetaling van renten krachtens de Invaliditeitswet en de Ouderdomswet moest menig oudere kort na de Tweede Wereldoorlog nog een beroep doen op de Armenwet. De ouderdomsrenten waren laag en veel ouderen ontvingen geen staatsuitkering, terwijl zij die nodig hadden.

Het archief van de Rijksverzekeringsbank omvat de periode van 1901-1956 en loopt parallel met de periode van de oprichting tot de opheffing van de Rijksverzekeringsbank. Vanaf de oprichting van de Rijksverzekeringsbank bestond er voor bibliotheek en archief een ordeningssysteem. Het is niet precies bekend welke structuur dit had. Op een later tijdstip is opgehouden volgens een bepaald plan te ordenen.

Het is niet bekend op welke wijze het archief van de Rijksverzekeringsbank zich heeft gevormd. Wel zijn er bepaalde momenten in de geschiedenis bekend, waarbij zich wijzigingen in het archief hebben voorgedaan. Deze momenten worden hieronder opgesomd.

Bij de oprichting van de Raden van Arbeid in 1919 werden de Raden ook verantwoordelijk voor de uitvoering van sociale verzekeringswetten. Een deel van de werkzaamheden van de ambtenaren van de Bank werden door de Raden verricht en een deel van de archieven van de Bank verhuisde naar mee naar de Raden.

De archiefstukken uit de Tweede Wereldoorlog zijn bewaard gebleven. Tijdens de bezettingstijd namen de werkzaamheden van de Bank toe. Enerzijds werden enkele groepen onder de sociale verzekering gebracht en anderzijds nam het aantal ambtenaren af. Ambtenaren namen of kregen ontslag of moesten naar Duitsland vertrekken. Onder de Ongevallenwet vielen toen onder meer de Nederlandse arbeiders die in het buitenland werkten, veelal voor de Organisation Todt. Ook arbeiders die in Nederland voor het Duitse leger werkten vielen onder de Ongevallenwet.

Over de boekhouding van de Rijksverzekeringsbank is weinig bewaard gebleven. Slechts enkele stukken zijn bewaard. De rest van de omvangrijke serie is nooit teruggevonden.

Bij de verhuizing van de Rijksverzekeringsbank uit het pand aan de Apollolaan te Amsterdam en bij de opheffing van Bureau Internationale Zaken is mogelijk een gedeelte van het archief verloren gegaan.

In het midden van de jaren vijftig zijn stukken die betrekking hadden op de uitvoering van de

Het archief is incompleet als gevolg van omstandigheden zoals verhuizingen en reorganisaties.

In 1988 werden van Raden van Arbeid opgeheven. Van 1988 tot 2003 zijn de archieven van de voormalige Raden van Arbeid in het kader van opheffing van de Raden en overbrenging bijeengebracht op het hoofdkantoor in Amstelveen. Dit heeft geleid tot een verzameling van archiefstukken die horen bij de Rijksverzekeringsbank, de Raden van Arbeid en de Vereniging Raden van Arbeid. Deze verzameling betrof archiefbescheiden uit de periode 1901-1988. De omvang van deze archiefstukken bedroeg circa 100 strekkende meter.

Overbrenging van een overheidsarchief

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid: Rijksverzekeringsbank, nummer toegang 2.15.55, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, SZ / Rijksverzekeringsbank, 2.15.55, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar