Terug naar zoekresultaten

2.13.24 Inventaris van de archieven van het Bureau der Genie, Regelingsbureau (1939-1942), Bouwbureau (1939-1941), Bureau Stellingbouw (1939-1941) en gedeponeerde archieven (1795-1946), (1795) 1939-1942 (1946)

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

2.13.24
Inventaris van de archieven van het Bureau der Genie, Regelingsbureau (1939-1942), Bouwbureau (1939-1941), Bureau Stellingbouw (1939-1941) en gedeponeerde archieven (1795-1946), (1795) 1939-1942 (1946)

Auteur

Joh.C. van Aartrijk

Versie

27-03-2022

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
1975 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Bureaux der Genie (Regelingsbureau, Bouwbureau, Bureau Stellingbouw)
Genie, Regelingsbureau, Bouwbureau, Stellingbouw

Periodisering

archiefvorming: 1939-1942
oudste stuk - jongste stuk: 1795-1946

Archiefbloknummer

D27073

Omvang

411 inventarisnummer(s)

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften. Het archief bevat tekeningen en blauwdrukken.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Koninklijke Landmacht / Genie / Regelingsbureau van de Inspectie der Genie Koninklijke Landmacht / Genie / Bouwbureau van de Inspectie der Genie Koninklijke Landmacht / Genie / Bureau Stellingbouw van de Inspectie der Genie

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief van het Regelingsbureau bevat onder meer stukken inzake gevorderde schepen, militaire gebouwen en terreinen in de periode 1940-1941 en negentiende-eeuwse staten van Nederlandse vestingen en forten.
Het archief van het Bouwbureau bevat stukken uit 1938-1940 inzake de aankoop van grond, bestekken en tekeningen voor de bouw van militaire gebouwen, infrastructuur, vliegvelden, overig materieel en gevechtsopstellingen. Daarnaast zijn er in het archief van het Bureau Stellingbouw in hoofdzaak stukken te vinden als instructies in verband met oorlogsdreiging en mobilisatie en stukken inzake aanleg en onderhoud van openbare en militaire telegraaf- en telefoonverbindingen, kaarten van de communicatienetwerken en overzichten van te gebruiken seinen en schuilnamen uit de jaren voorafgaand aan de Duitse bezetting.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Om de oorsprong van de Geniebureaus door mij in deze inventaris vermeld te verduidelijken volgt hieronder een passage uit de inventaris van de collectie Van Thielen:
"In verband met de pensionering van de directeur-generaal der fortificatiën, H. van Hooff, werd door de Secretaris van Staat, Departement van Oorlog, aan het Staatsbewind voorgesteld op te richten een Bureau voor de Genie bij genoemd Departement. Door het Staatsbewind werd daartoe besloten bij besluit van 18 juli 1803, nr. 41. De instructie voor dit Bureau werd bij genoemd besluit vastgesteld. Uit de instructie blijkt, dat genoemd Bureau ondergeschikt was aan bovenvermelde Secretaris van Staat en zou resideren te 's-Gravenhage.
Het zou bestaan uit twee Leden in het vak der Genie, kundig en bekwaam. Onder het oppertoezicht van de Secretaris van Staat, Departement van Oorlog, zou het algemeen toezicht houden over de fortificatiën en militaire gebouwen behorende tot het Departement van Oorlog. Ook werd het opgedragen een algemeen toezicht over de werkzaamheden van al de personen, welke direktie omtrent de aanleg en onderhoud van 's-Lands werken waren toevertrouwd. Bij besluit van het Staatsbewind van 9 augustus 1803, nr. 47, werden benoemd tot Commiezen op het Bureau der Genie, de gewezen luitenant-kolonel Ingenieur Van der Plaats en de gewezen kapitein-ingenieur Van Westenhout op een tractement voor eerstgenoemde op fl. 3000.- en voor laatstgenoemde op fl. 2000.- per jaar."
Over de geschiedenis van het departement van Oorlog en de Genie het hiernavolgende: ( J.C.Beth, "De Departementen van Algemeen Bestuur", Groningen, 1908, bldz. 73-83. )
"Na de inlijving van het voormalig Koninkrijk bij Frankrijk werd de militaire organisatie geregeld bij Keizerlijk decreet van 18 oktober 1810, Artt. 173-195. De zaken van Oorlog, werden, met ingang van 1 januari 1811, opgedragen aan twee ministers van het Franse Keizerrijk, n.1. de minister van Oorlog en de minister-direkteur van de administratie van Oorlog. Hun werkzaamheden waren geregeld bij arrêtè van 17 Ventôse an X 7 maart 1802.
De minister van oorlog was belast met:
"La levée, l'organisation l'inspection la surveillance, la discipline, la police et le matériel de l'artillerie et du genie; les fortifications, les places de guerre; les poudres et sappêtres; la garde impériale; la police militaire; les écoles spéciales et militaire d'infanterie et de cavalerie; le prytanée militaire; les emplois et les récompenses militaire; la solde, les traitemens extra-ordinaires et les indemnités; les retraites; l'admission dans les corps de véterans et à l'hótel des invalides et les prisonniers de guerre"."
Een kwartiermeester-generaal werd in 1815 belast met het verzamelen van alles, wat strekken kon om een volledige kennis te krijgen van de staat van het leger, de statistiek en de topografie van het Rijk en de middelen van verdediging (Souverein besluit 18 februari 1815, nr. 108, Rec.mil. I 291). Het topografisch bureau stond onder de inspectie van de inspecteur-generaal der genie en was onder speciale directie van een kolonel-directeur der genie. Er werd bij dit bureau een bijzondere afdeling voor de dienst van het departement van de kwartiermeester-generaal ingesteld (Souverein besluit 18 februari 1815, no. 108).
In onmiddellijke betrekking tot de commissaris-generaal van oorlog stond de inspecteur-generaal van de genie en fortificatiën onder de bevelen van de vorst en van de commissaris-generaal van Oorlog. Hij mocht op eigen gezag geen werkzaamheden, de dienst van zijn wapen betreffende, doen uitvoeren dan allen in zeer dringende gevallen en was dan verplicht om de door hem gegeven orders onverwijld ter kennis van de commisssaris-generaal te brengen met het verzoek om goedkeuring.
Hij was tevens belast met het oppertoezicht over het archief van oorlog en het topografisch bureau (Souverein besluit 18 februari 1815 bijvoegsel Stbld. 514). Het archief van oorlog en het topografisch bureau werden georganiseerd bij het Souverein besluit van 14 januari 1815, no. 30 bijvoegsel Stbld. II, 2147. De kwartiermeester-generaal was hoofd van zijn departement. Hij was bevoegd om over verschillende onderwerpen, zijn beheer betreffende, te confereren met de inspecteur der genie, der artillerie en der administratie van het leger. Voornoemde organisatie, werd met ingang van 1 maart 1818 herzien en werd het bestuur van het departement van oorlog opgedragen aan een secretaris van staat voor de zaken van oorlog. De directeur voor het materieel der artillerie en genie werd met ingang van 1 juli 1826 vervangen door de bij het Koninklijk Besluit van 15 juni 1826 nr 94 benoemde directeur voor materieel der genie. Met ingang van 25 september 1826 werden de werkzaamheden en verrichtingen, tot dusver aan de inspecteur-generaal der fortificatiën enz opgedragen, met het departement van oorlog verenigd en onder onmiddellijk toezicht van de commissaris-generaal behandeld, tegelijk met dat der werkzaamheden, het materieel der genie betreffende hetwelk reeds tot het departement behoorde (Koninklijk Besluit van 9 september 1826, no. 117, Rec. Mil II, 186). Het beheer van het departement van Oorlog werd opgedragen aan een directeur-generaal van Oorlog, onder het opperbestuur van de admiraal en kolonel-generaal Prins Frederik der Nederlanden (zie K.B 25 december 1829, no. 83, Rec.Mil 249)
De algemene directie van de genie werd van het departement van Oorlog afgescheiden en werd er een afzonderlijke directie voor die tak van dienst, ingesteld. Alles wat de generale Staf en het topografisch bureau betrof, voorzover dit tot dusver door de algemene directie der genie werd behandeld en bewerkt, werd daarvan afgescheiden en moest onder het onmiddellijk toezicht van de directeur-generaal van Oorlog in zijn kabinet behandeld worden. De zorg voor het opmaken der begrotingen van staatsbehoeften door de algemene directie der genie werd opgedragen aan het algemeen secretariaat van het departement van Oorlog. Met ingang van 1 januari 1841 werden het departement van de grootmeester der artillerie en de algemene directie der genie opgeheven en de daaraan verbonden werkzaamheden naar het departement van Oorlog overgebracht, terwijl het archief van Oorlog en het topografisch bureau bij het departement van Oorlog werden ingelijfd, waarna ze deel uit gingen maken van de afdeling der Genie. (Koninklijk Besluit 22 december 1840, no. 30 bijvoegsel Stbl. bekn. uitg. III, 646).
Tenslotte werd bij het Koninklijk Besluit van 2 september 1903 nr. 147 een regiment Genietroepen ingesteld bestaande uit een regimentsstaf, een bataljon pioniers, vier kompagnieën een bataljon technische troepen, een Telegraaf- en een Spoorwegafdeling elk van twee kompagnieën school- en depotcompagnie.
Indien een uitgebreide geschiedenis der Genietroepen verlangd wordt moge ik verwijzen naar:
  • D. van den Berg, grepen uit het oudste hoofdstuk van de geschiedenis der Nederlandse Genietroepen, in Ons Leger, jaargang 1929.
  • P.F.H. Mascheck, Geschiedenis van het Korps Nederlandse Mineurs en Sappeurs van de vroegste dagen tot op de tegenwoordige tijd, 1852
  • D. van den Berg, Geschiedenis van het Bataljon Mineurs en Sappeurs later Korps, thans Regiment Genietroepen van 1852 tot in de tegenwoordige tijd, 1923.
  • D. van de Berg, (majoor) Memorandum betreffende de geschiedenis van het Regiment Genietroepen, in: archief van het Hoofdkwartier van het Veldleger nummer 959.
Geschiedenis van het archiefbeheer
De archieven van de Koninklijke Landmacht waren o.a afkomstig uit Leiden en den Haag en verkeerden vermoedelijk door de vele verhuizingen welke ze moesten doorstaan in een niet al te beste materiële staat.
De archieven van de Koniklijke Landmacht werden in 1953, 1957 en 1963 overgedragen aan het Algemeen Rijksarchief en geplaatst onder de beheersverantwoordelijkheid van de Rijksarchivaris van de Tweede Afdeling.
De verwerving van het archief
Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

Inhoud en structuur van het archief

Verantwoording van de bewerking
Uiteindelijk zijn de honderden archiefbestanddelen in het Hulpdepôt in Schaarsbergen terecht gekomen waar ze in verschillende archiefzalen, gangen en zolderruimten werden opgeborgen. In 1969 werd een aanvang gemaakt met het vervaardigen van tijdelijke onderwerpenlijsten om zodoende toegankelijkheid te bevorderen. In overleg met de beheerder van het hulpdepot is er in de eerste plaats voor zorg gedragen dat alle archieven (± 260, omvattende ± 1200 strekkende meter) ondergebracht werden in één zaal. Tussen vele militaire archieven werd een strook aangetroffen waarop een magazijncode stond vermeld welke overeenstemde met een lijst van overgenomen archieven van de Landmacht.
Nadat de archieven bij elkaar in één archiefzaal waren opgeborgen werd per archief een fiche gemaakt waarna gekontroleerd kon worden of het archiefbezit in overeenstemming was met de lijst van overgenomen archieven. Na de kontrole bleken er tientallen archieven te ontbreken en deelde men na informatie mee dat wellicht tijdens archiefverhuizingen magazijnstroken verloren raakten of geheel in het ongerede waren geraakt.
Later bleek inderdaad dat tussen bepaalde archieven andere waren opgeborgen doch het volgens het herkomstbeginsel terugbrengen van de juiste archiefgedeelten was vrijwel onmogelijk door het ontbreken van toegangen. Volgens de hierbovengenoemde fiches van de aangetroffen archieven van 1795 t/m 1947 werd o.a de neerslag van het Bureau Stellingenbouw, van het Bouwbureau en van het Regelingsbureau der Genie aangetroffen, tevens archieven van het Centraal Inundatiebureau en van het Technisch bureau der Genie.
Ik besloot aan de hand van de omvang van de bureau-archieven de hierboven eerstgenoemde drie te gaan verwerken op een voorlopige inventaris.
Toen ik de archieven onderzocht, kwam ik tot de slotsom dat de eerstgenoemde twee bureaus vermoedelijk in 1930 werden gesticht terwijl ik van het laatstgenoemde bureau (Regelingsbureau) de hiernavolgende antecedenten vond:
"De regelingsbureaus (voorheen afwikkelingsbureaus genoemd) werden op bevel van het Algemeen Hoofdkwartier, Hoofdafdeling Landmacht, Sectie 1b bij circulaire nr. 1872 van 11 juli 1940 ingesteld. Als hoofd van het Hoofdregelingsbureau werd benoemd generaal-majoor der Artillerie N.T. Carstens, ondercommandant van het voormalige 1e Legerkorps. Onder de regelingsbureaus ressorteerde eveneens de Inspectie der Genie. Als bijzonderheid vermeld ik, dat op 12 november 1940 de 2e luitenant der Genie M.H. Winters bij de afdeling voor het onschadelijk maken van niet gesprongen munitie, vliegtuigbommen etc. werd geplaatst."
Voorts bleek dat de twee eerstgenoemde bureaus om hun taak te kunnen verichten dossiers hadden gebruikt uit het archief van de Inspecteur der Genie welke volgens het herkomstbeginsel niet werden terug gebracht omdat daarmede m.i het beeld van de taak der bureaus niet geheel tot uitdrukking zou kunnen komen.
De drie Geniebureaus hebben arbeid verricht onder de supervisie van de Staf 2e Regiment Genietroepen, Oorlogsverbindingstroepen (O.T).
Volgens opdracht om genoemde archieven voorlopig beter toegankelijk te maken, heb ik de gevonden archiefcode in de oorspronkelijke vorm gelaten doch de onderwerpen rubrieksgewijze in deze inventaris geregistreerd.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Bureaux der Genie (Regelingsbureau, Bouwbureau, Bureau Stellingbouw), nummer toegang 2.13.24, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Genie, Regelingsbureau, Bouwbureau, Stellingbouw, 2.13.24, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

Archiefbestanddelen