Terug naar zoekresultaten

2.06.086 Inventaris van archieven de Accountantsdienst van het Ministerie van Economische Zaken (1933) 1934-1951

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

2.06.086
Inventaris van archieven de Accountantsdienst van het Ministerie van Economische Zaken (1933) 1934-1951

Auteur

CAS 203

Versie

06-07-2021

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
1995 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Ministerie van Economische Zaken: Accountantsdienst; College van Algemene Commissarissen voor Landbouw, Handel en Nijverheid voor het Bevrijde Nederlandse Gebied: Accountantsdienst
EZ / Accountantsdienst

Periodisering

archiefvorming: 1934-1951
oudste stuk - jongste stuk: 1933-1951

Archiefbloknummer

E20160

Omvang

157 inventarisnummer(s)

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Ministerie van Economische Zaken / Crisis-Accountantsdienst Ministerie van Handel, Nijverheid en Scheepvaart / Crisis-Accountantsdienst Ministerie van Economische Zaken / Accountantsdienst (ADEZ) Acountantsdienst van de departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en van Landbouw en Visserij Departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart / Accountantsdienst Departement van Landbouw en Visserij / Accountantsdienst Accountantsdienst van het College van Algemene Commissarissen voor Landbouw, Handel en Nijverheid voor het Bevrijde Nederlandse Gebied (ADCO) Ministerie van Handel en Nijverheid / Accountantsdienst Ministerie van Economische Zaken / Accountantsdienst Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening / Accountantsdienst, 1935, 1935-1937, 1937-1940, 1940-1943, 1944-1945, 1944-1945, 1944-1945, 1945-1946, 1946-1951, 1946-1951

Samenvatting van de inhoud van het archief

In maart 1933 was er een speciale Crisisaccountantsdienst opgericht die financieel toezicht diende te houden op het groeiende ambtelijke apparaat dat zich bezig hield met economische maatregelen ter bestrijding van de crisis. Met het uitbreken van de oorlog in 1939 richtte het werk zich steeds sterker op de controle van de voedseldistributie (het Centraal Distributiekantoor, CDK) en meer in het bijzonder onderzoeken naar prijsopdrijving. Daarnaast hield de dienst zich bezig met het toezicht op de circa twintig Rijksbureaus voor Handel en Nijverheid. Het archief bevat de nodige informatie over de economische situatie in bezet Nederland. Na de bevrijding van het zuiden bestond er korte tijd een Accountantsdienst van het College van Algemene Commissarissen voor Landbouw, Handel en Nijverheid voor het bevrijde Nederland die vanuit Tilburg opereerde. Dit deel van het archief bevat informatie over de economische situatie in het zuiden van het land tijdens de laatste fase van de oorlog. Na de bevrijding kreeg de accountantsdienst onder meer de opdracht financieel controle te houden op het Commissariaat-Generaal voor de behartiging van de Nederlandse economische belangen in Duitsland, de Netherlands Office for Relief and Rehabilitation (NORR) en beheerders van bedrijven van collaborateurs.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Oprichting, taak en organisatie van de Accountantsdienst
( Ontleend aan: "1933-1983, 50 jaar Departementale accountantscontrole", niet uitgegeven interne jubileumpublicatie van de Accountantsdienst van het ministerie van Economische Zaken. In kopie aanwezig in de bibliotheek van het Algemeen Rijksarchief. Hierin wordt tevens verwezen naar het ongepubliceerde geschrift "25 jaar Accountantsdienst" van F.N. Glavimans. Aanwezig in archief accountantsdienst ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, archiefbloknr. 5128, inv.nr. 8 )
Ter bezwering van de economische crisis van de jaren dertig werd door de regering reeds in de jaren 1931 en 1932 ingegrepen met de Wet op de Kredietverlening aan de Aardappelmeelindustrie, de Tarwewet, de Crisis-Varkenswet en de Crisis-Zuivelwet. De uitvoering van deze wetten en andere crisismaatregelen was in handen gelegd van een groot aantal - op de particuliere sector geënte - crisiscentrales en gewestelijke organisaties. Deze situatie bleek weinig gelukkig: normen werden vrijblijvend geïnterpreteerd en formalisme en bureaucratie leidden tot wildgroei in de reglementering tot ongenoegen van velen.
Het was de toenmalige minister van Economische Zaken en Arbeid, mr. T.J. Verschuur, die zich ervoor inzette de bestaande organisatievorm te liquideren. Bij zijn streven naar meer eenheid in de organisatie en controle van de crisisinstellingen werd door hem in het bijzonder gebruik gemaakt van de kennis en de kunde van de rijksaccountant bij de Accountantsdienst van de Directe Belastingen, drs. M. de Bloeme, die eerder bij de voorbereiding van de steunverlening aan de aardappelmeelindustrie reeds als adviseur en later als controledeskundige voor de regeringscommissaris optrad. Tevens was deze belast geweest met de controle voortvloeiend uit de uitvoering van de Tarwewet 1931 en de Crisis-Varkenswet. De samenwerking van ministerie en adviseur resulteerde in uniformiteit in administratie, organisatie en controle bij de crisisinstellingen. Nieuwe organisatie en controleproblemen, die zich inmiddels aankondigden, leidden tot voor de hand liggende oplossing: een accountantsdienst als nieuw orgaan ten behoeve van het ministerie.
In maart 1933 werd dan ook de Crisis-Accountantsdienst opgericht ( Beschikking van de Minister van Economische Zaken en Arbeid van 11 maart 1933 Afdeling Comptabiliteit nr. 12 I Kabinet, ingaande 13 maart 1933. Zie inv.nr. 134. ) met de volgende opdracht:
  • Controle uit te oefenen op de crisisinstellingen en -fondsen;
  • Met het oog op de verschillende crisissteunregelingen bij de daarbij betrokken belanghebbenden boekhoudkundige gegevens te verzamelen als waarborg voor een redelijke basis der op grond van die steunregelingen te verlenen uitkeringen;
  • Alle werkzaamheden te verrichten, die de leider van de Crisis-Accountantsdienst nodig acht of die hem door de Minister van Economische Zaken en Arbeid worden opgedragen.
 De instellingsbeschikking werd op 26 juli 1934 met terugwerkende kracht tot 1 augustus 1933 vervangen door een nieuwe ( Beschikking van de Minister van Economische Zaken van 26 juli 1934 nr. 127 Kab. Afd. Comptabiliteit ) , waarbij als belangrijk nieuw element het voeren van het administratief beheer van de Landbouwcrisisfonds genoemd wordt. Op 1 juni 1935 werd de dienst een stichting met de naam Crisis-Accountantsdienst van het ministerie van Economische Zaken teneinde de lasten niet langer op die van de Rijksbegroting te brengen maar geheel op te nemen in de begroting van het Landbouwcrisisfonds ( Zie inv.nr. 137. ) . Het doel van de stichting was medewerking te verlenen aan de uitvoering van de Landbouwcrisiswet 1933 en andere crisiswetten en aan de door de regering krachtens die wetten genomen maatregelen, alsmede het verrichten van alle accountantswerkzaamheden in de ruimste zin van het woord ten behoeve van het ministerie van Economische Zaken.
Op 1 augustus 1937 werd de stichting geliquideerd en werd de Accountantsdienst van het departement van Economische Zaken (ADEZ) opgericht.
In mei 1940 werd de naam gewijzigd in Accountantsdienst van de departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en van Landbouw en Visserij. Het personeel dat werkzaam was ten behoeve van de diverse maatregelen op het gebied van de voedselvoorziening werd op 1 januari 1943 administratief ingedeeld bij het Rijksbureau voor de Voedselvoorziening in Oorlogstijd, dat onder leiding stond van ir. S.L. Louwes.
Daarmee werd in feite de basis gelegd voor de latere twee afzonderlijke accountantsdiensten van de ministeries van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en van Landbouw en Visserij. Deze accountantsdiensten werden opgericht op 13 september 1943. Drs. M. de Bloeme bleef wel directeur van beide diensten. Aan de dubbelfunctie van De Bloeme kwam op 1 juli 1946 een einde door zijn benoeming als lid van de Algemene Rekenkamer. Daarna had elk van beide diensten zijn eigen directeur.
Gedurende de periode dat het zuiden van het land al bevrijd was en de rest nog niet, fungeerde in Tilburg een Accountantsdienst van het College van Algemene Commissarissen voor Landbouw, Handel en Nijverheid voor het Bevrijde Nederlandse Gebied (ADCO). Kort na de algehele bevrijding werd deze samengesmolten met de beide departementale accountantsdiensten.
Taken in detail
Alhoewel het zwaartepunt van de crisismaatregelen lag bij de land- en tuinbouw en de veehouderij, was er ook veel te doen op het gebied van handel en industrie. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ook de Directie van Handel en Nijverheid van het ministerie kort na de oprichting eveneens gebruik ging maken van de Crisis-Accountantsdienst.
Genoemd kunnen worden:
  • De kostprijsonderzoeken bij de industrie in verband met contingenteringsmaatregelen en bijzondere invoerrechten;
  • De controles op het Nederlands Clearing Instituut / deviezeninstituut en het Crisis Invoer Bureau en het Crisis Uitvoer Bureau (voorlopers van de Centrale Dienst voor In- en Uitvoer);
  • De kredietonderzoeken voor de Maatschappij voor Industriefinanciering;
  • De onderzoeken voor het College van Rijksbemiddelaars betreffende loonsverhogingen, loonsverlagingen, ontslag van personeel, collectieve arbeidscontracten en vereveningsheffingen;
  • De controle op het Nederlands Binnenvaartgebeuren, de Nederlandse Organisatie van het Beroepsgoederenvervoer langs de weg en de Auto-Bevrachtingsdienst.
Tegen het eind van de jaren dertig en in en vlak na de oorlog werd een groot deel van de werktijd besteed aan onderzoeken en controles op het gebied van de distributie en prijsopdrijving. Van de in begin 1942 in totaal 900 bij de gezamenlijke accountantsdienst werkzame personen waren ca. 400 personen werkzaam ten behoeve van het Rijksbureau voor de Voedselvoorziening in Oorlogstijd. Voor de controle werkzaamheden bij het Centraal Distributiekantoor en de ca. 480 distributiekringen waren ca. 170 en bij de Rijksbureaus voor Handel en Nijverheid ca. 80 ambtenaren ingeschakeld. Ongeveer 100 ambtenaren werkten ten behoeve van de prijscontrole (prijsstellings- en prijsbeheersingsonderzoeken). Eind 1942 neemt het personeelsbestand af mede omdat de controletaak over de Centrales overgenomen wordt door de Bedrijfschappen en de Aan- en Verkoopbureaus. In het kader van de aan de Bedrijfschappen toegekende zelfstandigheid werd de controle overgedragen aan particuliere accountantskantoren, terwijl de Accountantsdienst uitsluitend met de supervisie op deze controle werd belast. Na de bevrijding gaan de controles op distributie op prijsbeheersing nog een tijd door. Een aantal bijzondere bureaus werd daarbij tevens als controle-object aangewezen:
  • Het Bureau Aanvoer van Goederen Overzee;
  • Het Commissariaat-generaal voor de Behartiging van de Nederlandse Economische Belangen in Duitsland;
  • Het Centraal Nederlands Motorvoertuigen Bedrijf (CENEMBE);
  • The Netherland Organization for Relief and Rehabilitation.
Voorts vond controle plaats op de beheerders bij bedrijven van collaborateurs en werden in opdracht van het Militair Gezag controles uitgevoerd op de zgn. Civil-Affairs-goederen.
In 1948 kreeg de Accountantsdienst van het ministerie van Economische Zaken tot taak de controle te verrichten op de begrotingsuitgaven en -ontvangsten van het ministerie zelf en van de daaronder ressorterende diensten en instellingen. De ambtenaren van de afdeling Comptabiliteit die daar tot dan toe mee belast waren werden daartoe overgeplaatst naar de Accountantsdienst. Ondanks deze toename was het aantal bij de Accountantsdienst werkzame personen gedaald door het teruglopen van het aantal rijksbureaus en bijzondere opdrachten als gevolg van de overgang naar meer normale omstandigheden. In 1953 kreeg de dienst nog als bijzondere opdracht het uitvoeren van onderzoeken naar en beoordeling van geclaimde schade ten gevolge van de watersnoodramp.
Tot aan de jaren zeventig kunnen als voorbeelden van bijzondere onderzoeken naast het reguliere controlewerk van het ministerie en zijn onderdelen genoemd worden:
  • Kredietonderzoekingen in verband met verleende ontwikkelingskredieten, uitgevoerd in opdracht van het DG voor Industrialisatie;
  • Controle bij de borgstellingfondsen;
  • Controle bij spaar- en betaalzegelkassen;
  • Onderzoek naar rentabiliteit en financiële p[positie van een groot aantal bedrijven en naar kostprijzen en winstmarges in opdracht van de Directie Ordeningsvraagstukken;
  • Onderzoek naar rentabiliteit, financiële positie en toekomstmogelijkheden in verband met toekenning van premies aan bedrijven; hieruit groeide de controle op de Investeringspremieregeling;
  • Controle van de Stichting Industrieel Garantie Fonds;
  • Controle van de B.V. Nederlandse Pijpleiding Maatschappij;
  • Controles op het aandeel in de winsten van olie- en zoutwinning;
  • Werkzaamheden ten behoeve van de Commissie Vermogensonderzoek Middenstand;
  • Werkzaamheden in de ambtelijke commissie tot regeling van de steunmaatregelen overeenkomstig de "Nota inzake de Mijnindustrie" van 14 december 1965.
Voor de uitvoering van al deze taken was de Accountantsdienst ingedeeld in onderdelen die ieder een bepaald orgaan of een groep organen als werkobject hadden. In de loop der jaren is deze indeling steeds gewijzigd.
Geschiedenis van het archiefbeheer
De archieven van de Accountantsdienst van het ministerie van Economische Zaken en van de Accountantsdienst van het College van Algemene Commissarissen voor Landbouw, Handel en Nijverheid zijn in 1993 door het Algemeen Rijksarchief ter bewerking aangeboden aan de Centrale Archief Selectiedienst te Winschoten.
In 2001 werd door het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij het archief van de Accountantsdienst ter bewerking bij de CAS aangeboden.
In dit archief werden stukken aangetroffen die volgens het herkomstbeginsel thuishoren in het archief van de Accountantsdienst van het ministerie van Economische Zaken. Het betreft voornamelijk materiaal inzake de instelling en het functioneren tijdens de eerste jaren van de Crisis-Accountantsdienst. Het vermoeden bestaat dat het materiaal is gebruikt bij het samenstellen van een brochure uitgegeven ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de Accountantsdienst.
De verwerving van het archief
Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

Inhoud en structuur van het archief

Selectie en vernietiging Bij de selectie is gebruik gemaakt van de volgende selectiecriteria:
  • Vernietigingslijst voor Algemeen (.07) en Personeel (.08), opgesteld door de CAS (25 februari 1985), met uitzondering van in het bewerkingsplan genoemde categorieën (zie onderstaande selectie-instructie);
  • Lijst opgenomen in paragraaf D van het archiefbewerkingsplan, bedoeld voor het taakgedeelte.
  • VI - Toepassing van de vernietigingslijst 'Algemeen, .07 en .08' van de Centrale Archief Selectiedienst (1985).
  • BI - Stukken betreffende de regeling van de eigen organisatie (gezien vanuit het gezichtspunt van de archiefvormer) en stukken houdende een overzicht van de organisatie (met personeels- en financiële overzichten; efficiency- en accountantsrapporten over de eigen organisatie ook bewaren).
  • B2 - Stukken betreffende de regelingen van de betrekkingen en samenwerking met andere instanties.
  • B3 - Stukken die een beschrijving geven van de structuur van het archief. Taakuitvoering
  • B4 - Series eigen notulen, circulaires, jaar-, maand- en weekverslagen, accountantsrapporten, statistieken, voorbeelden van modellen van formulieren die bij de dienst in gebruik zijn geweest.
  • B5 - Gedrukte eigen publicaties (voorlichtingsmateriaal, persberichten, cursusmateriaal, lezingen, radiopraatjes etc, of bij ontbreken daarvan de geschreven of getypte concept-versies daarvan).
  • B6 - Gedrukte documentatie over accountancy-aangelegenheden n.1.: publicaties van derden die een overzicht geven over een langere periode danwel van een momentopname over een groot onderwerpsgebied, bv. teksten van lezingen of radiopraatjes of een hele serie perspublicaties over voorlichtings-aangelegenheden.
  • B7 - Eindversies van rapporten, circulaires en notulen van Nederlandse commissies ter completering van andere archieven.
  • B8 - Kernstukken van de gecontroleerde instanties zoals circulaires, jaar- en maandverslagen, notulen, rapporten, nota's, berichten, statistieken en statistische jaarboeken.
  • B9 - Stukken betreffende het beleid in accounting-aangelegenheden, zoals correspondentie betreffende de opdracht, stukken betreffende de opzet en organisatie van de controle, correspondentie naar aanleiding van het uitgebrachte rapport, bijzondere gevallen.
  • B10 - (Accountants)rapporten en boekhoudschema's, voorbeeldformulieren en overzichten betreffende bepaalde overheids-instanties en betreffende het Landbouw- en het Melkonderzoek en de zgn. regeringsgoederen.
  • B11 - Voorbeelddossiers uit de serie accountantsrapporten over bedrijven, uitgebracht aan het Nederlands Clearing / Deviezen Instituut. Zie ook V3.
  • V2 - Procedurele correspondentie en financiële bescheiden, ontstaan bij het controleren en het onderzoeken, zoals kladlijsten, berekeningen, hulpstaten, onderdelen van de boekhouding.
  • V3 - Stukken betreffende het opstellen van accountantsrapporten over bedrijven, uitgebracht aan het Nederlands Clearing / Deviezen Instituut, uitgezonderd de voorbeelddossiers genoemd onder categorie B1l.
Uit enkele series te vernietigen stukken zijn voorbeeldstukken in het te bewaren bestand ondergebracht en beschreven. Het te vernietigen bestand is, na verkregen toestemming, afgevoerd naar KNP BT Paperrecycling te Apeldoorn en daar op de gebruikelijke wijze vernietigd.
Verantwoording van de bewerking
In 1994 werd met de bewerking gestart; begin 1995 was het project gereed. De omvang voor de bewerking bedroeg 20, 5 meter. Hiervan is 4 meter bewaard en 1 meter als vreemd archief afgescheiden. Het archief was verre van volledig; er was reeds veel vernietigd, door wie en wanneer is onbekend.
Voor de te bewaren bestanden is een klassieke inventaris vervaardigd met een index op namen en instellingen; voor het vreemd archief, dat voorlopig is weggezet met een vernietigingstermijn onbekend (VTO), is een plaatsingslijst gemaakt. De bestanden zijn in 'goede en geordende staat' gebracht en verpakt in zuurvrije omslagen en in zuurvrije archiefdozen.
De bewerking is door de CAS uitgevoerd aan de hand van het 'Archiefbewerkingsplan en eindproductbepaling', opgesteld door de V. van den Bergh van het Algemeen rijksarchief.
Na de bewerking zijn de te bewaren bestanden en het vreemd archief (VTO-bestand) teruggezonden aan het Algemeen Rijksarchief, voorzien van de inventaris en plaatsingslijst.
De aanvullingen uit 2001 betreffen de inv. nrs. 134-139. De beschrijvingen zijn op hun logische plaats in de inventaris geplaatst. Ten behoeve van het terugvinden van deze inventarisnummers is een concordans vervaardigd van inventarisnummer naar paginanummer. Zie hiervoor de papieren toegang.
Ordening van het archief
De ordening is tot stand gekomen aan de hand van het 'Archiefbewerkingsplan en eindproductbepaling', opgesteld door de V. van den Bergh van het Algemeen rijksarchief.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Economische Zaken: Accountantsdienst; College van Algemene Commissarissen voor Landbouw, Handel en Nijverheid voor het Bevrijde Nederlandse Gebied: Accountantsdienst, nummer toegang 2.06.086, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, EZ / Accountantsdienst, 2.06.086, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Publicaties
Geraadpleegde literatuur
  • Staatsalmanak voor het Koninkrijk der Nederlanden, 1934-1985 1933-1983, 50 jaar departementale accountantscontrole.

Archiefbestanddelen