2.19.182 Inventaris van het archief van de Stichting Spaarpropaganda, (1885) 1948-1993

Sinds het ontstaan, in 1907, van de Nederlandse Spaarbankbond nam het voeren van propaganda een belangrijke plaats binnen de Bond in. Op de Spaarbankdag, de jaarlijkse ledenvergadering van de Spaarbankbond, van 1908 werd besloten dat het een taak van de spaarbanken was om het schoolsparen te bevorderen. Dit gebeurde ondermeer door middel van de spaarkisten en spaarzegels.

Een jaar later werd op de Spaarbankdag besloten dat het daarnaast tot aanbeveling diende dat de spaarbanken op gepaste wijze reclame gingen maken.

Een probleem van het schoolsparen was dat medewerking van het, niet altijd welwillende, onderwijzend personeel noodzakelijk was. Om dit probleem te omzeilen, richtte de Nutsspaarbank te Groningen in 1933 de eerste Jeugdspaarbank op, waarbij de spaarbank direct met de jeugdige spaarder in contact trad.

Vooral na 1940 steeg het aantal jeugdspaarbanken. In die jaren groeide daarnaast ook de belangstelling van de onderwijzers voor het sparen als leerstof en nam zodoende het aantal schoolspaarbanken toe. De spaarbanken realiseerden zich het belang van het binnenhalen en behouden van de groep jeugdige spaarders en gingen voor deze groep speciaal materiaal ontwikkelen, waaronder, sinds 1931 het tijdschriftje 'De gelukscent' en een heus symbool in de vorm van Spekkie Spaarduit. Daarnaast werden er beloningen uitgeloofd aan trouwe spaarders en werd de jarige met een verjaardagskaart verrast.

Tot in de jaren dertig gaven de spaarbanken zelf het propagandamateriaal uit. Daarna begon de Nederlandse Spaarbankbond met het vervaardigen van clichés. Hierdoor werd het voor de kleinere spaarbanken ook mogelijk om propaganda te voeren.

Om de propaganda tijdens de oorlogsjaren te coördineren werd door de Nederlandse Spaarbankbond de propagandacommissie ingesteld, die erin slaagde om, ondanks de papierschaarste, toch reclamemateriaal te vervaardigen. Ook in de eerste jaren na de oorlog, bleef de schaarste bestaan en was de Commissie in haar middelen beperkt. In die jaren vonden er enkele regionale tentoonstellingen van propagandamateriaal plaats om zo de spaarbanken kennis te laten nemen van de komende en al gevoerde propagandacampagnes.

Sinds 1946 werd op 31 oktober Wereldspaardag gevierd. Jeugdige spaarders ontvingen op die dag het tijdschriftje 'Spekkie Spaarduit' en men organiseerde speciale activiteiten voor deze groep.

Het bereiken van de jeugd bleef ook na de Tweede Wereldoorlog een belangrijk thema en kwam zodoende bovenaan de prioriteitenlijst van de in 1948 opgerichte Stichting Spaarpropaganda. Juist de verarming ten gevolge van de Tweede Wereldoorlog maakte het noodzakelijk de jeugd spaarzaamheid bij te brengen, immers de waarde van geld was door de oorlog een relatief begrip geworden en de jeugd was opgegroeid bij zwart handel en geldverspilling.

In 1946 werd S. Gerkema aangenomen om als propaganda-adviseur de Nederlandse Spaarbankbond te assisteren. Hij was op dat moment werkzaam bij de Firma Roelants, de uitgever van veel (jeugd) spaarpropagandamateriaal. Vanuit zijn rol als adviseur werd de heer Gerkema de eerste directeur van de Stichting Spaarpropaganda, die op 1 mei 1948 officieel met haar werkzaamheden startte.

De Stichting werd opgericht met een tweeledig doel, namelijk enerzijds als organisatie- en informatiecentrum voor de spaarpropaganda en anderzijds als uitgeverij en inkoopcentrale van propagandamateriaal.

De Stichting bouwde hiermee voort op de door de Propagandacommissie ingezette koers als informatiecentrum en kreeg er met de uitgeverij en inkoopcentrale een nieuwe taak bij.

Voorheen beoordeelde de Propagandacommissie het propagandamateriaal, waarna het door de banken zelf werd uitgegeven.

De Stichting droeg voortaan het financiële risico voor de productie en afname van het propagandamateriaal. Door het collectief produceren van propagandamateriaal konden de kosten voor de spaarbanken laag gehouden worden. Toch had het propagandamateriaal in het begin een plaatselijke uitstraling. Het bestaan van andere spaarbanken of een spaarbankwezen bleek er niet uit. Geleidelijk ontstond het bewustzijn dat doelbewust collectieve propaganda moest worden gevoerd

In 1947 lanceerde men de propagandacampagne 'Rondkomen met uw inkomen' waarbij als doelstelling gold dat het publiek de spaarbank zou moeten gaan zien als een instelling die kan worden ingeschakeld ter ondersteuning van het goed regelen van de gezinsfinanciën. De campagne, ondersteund met advertenties in kranten en op de radio was een groot succes en bleef min of meer op zichzelf staan. In 1951 werd E.J. Wilzen-Bruins aangetrokken. Zij had al in de crisisjaren kennis opgedaan met budgetvoorlichting. Haar eerste uitgave was: 'Het huishoudboekje', dat vele herdrukken zou beleven. In 1952 ging de budgetvoorlichting verder onder eigen vlag als 'Het Gezinsbegrotingsinstituut' (GBI). Weer een aantal jaren later ging het GBI verder als het Nederlands Instituut voor Budgetvoorlichting (NIBUD).

Rond 1950 werd de aandacht verlegd naar het sparen door de rijpere jeugd, de tieners. Voor de 13-jarige verviel de mogelijkheid om op school of bij de jeugdspaarbank te sparen. Toch vond men het van belang de in de kinderjaren geïnvesteerde tijd niet teniet te doen. Hiertoe werd het schoolsparen op de Huishoud-, Industrie-, en Ambachtsscholen ingevoerd. Daarnaast werd het mogelijk om in clubverband te sparen, bijvoorbeeld bij de scouting.

Vanaf 1978 gaf de Stichting het tijdschrift 'Piekfijn' uit, een tijdschrift voor de jongeren waarin naast aandacht voor het sparen ook veel aandacht voor thema's die jongeren aanspreken zoals popmuziek.

In de jaren tachtig richtte de Stichting Spaarpropaganda in samenwerking met de Nederlandse Spaarbankbond de Stichting Input op. Deze Stichting ging, zeer vooruitstrevend, computers introduceren op de lagere scholen. Naast het aanbieden van lesmateriaal om de basiskennis over de PC te vergroten bood het ook lesmateriaal voor de reguliere vakken aan.

Op 1 januari 1988 ontstond op initiatief van de Stichting Spaarpropaganda een dochterorganisatie welke zich op de meer commerciële mediamarkt ging richten. Deze BV heette Communicatie & Produktie Partners (C&PP BV). Uit de conceptstatuten bleek dat deze BV zich bezig zou gaan houden met het geven van reclameadviezen, het ontwerpen en uitvoeren van reclameacties en in het algemeen het verrichten van diensten op het gebied van publiciteit, verkoopbevordering en het geven van adviezen.

In oktober 1994 stopten de activiteiten van de Stichting en van C&PP en per 24 mei 1995 werd de Stichting ontbonden.

In de loop van 1995, na haar opheffing, werden alle activa en passiva van de Stichting Spaarpropaganda overgebracht naar de Nederlandse Spaarbankbond. Het archief van de Stichting Spaarpropaganda werd later aangetroffen bij de archieven van de SNS-banken.

Inbewaringgeving van een particulier archief, niet in eigendom verkregen

Het archief is voor langere tijd in beheer, niet in eigendom verkregen.

Het archief van de Stichting Spaarpropaganda beslaat de periode 1948 - 1993, waarbij verzameld propagandamateriaal is toegevoegd dat teruggaat tot 1885.

De Stichting Spaarpropaganda verzamelde propagandamateriaal van andere binnen- en buitenlandse banken ter voorbeeld en inspiratie van propagandamogelijkheden. Deze verzamelde stukken zijn in de inventaris opgenomen.

Van de door de Stichting vervaardigde stukken zijn er vaak meerdere exemplaren aangetroffen. Zo mogelijk zijn er drie exemplaren bewaard.

Het uitgegeven en verzamelde propagandamateriaal is heel divers van vorm; behalve flyers en affiches gaf men ook spelletjes, hoofddeksels, puzzels, plaatjesboeken ed. uit.

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Stichting Spaarpropaganda, nummer toegang 2.19.182, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Stichting Spaarpropaganda, 2.19.182, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar