2.19.146 Inventaris van het archief van de Nederlandse Federatie voor Medisch Opvoedkundige Bureaus (NFMOB) en taakvoorgangers, 1928-1972

Tijdens een studiereis naar de Verenigde Staten (1924 - 1925) leerde de juriste Mej. E. C. Lekkerkerker (1899 - 1985) de "child guidance clinics" kennen. Dit waren consultatiebureaus voor kinderen die in aanraking waren geweest met justitie of tijdens hun opvoeding andere problemen ontwikkelden. E. C. Lekkerkerker raakte enthousiast over de, in die tijd, unieke opzet van deze multidisciplinair werkende consultatiebureaus voor behandeling van jeugdige delinquentjes/ patiëntjes. Om de "child guidance clinics" ook in Nederland bekendheid te geven publiceerde ze eind 1926 en begin 1927 hierover een artikelenreeks in het Maandblad voor Berechting en Reclassering van Volwassenen en Minderjarigen.

Het Genootschap tot Zedelijke Verbetering der Gevangenen, uitgever van dit blad, wilde dergelijke consultatiebureaus voor moeilijke kinderen ook in Nederland oprichten. Op 12 februari 1927 werd er daarom door het genootschap een vergadering bijeen geroepen voor deskundigen en geïnteresseerden op het gebied van kinderbescherming en jeugddelinquentie. Op die vergadering werd besloten tot samenstelling van een voorbereidingscommissie. Deze commissie had tot taak een voorstel te formuleren omtrent de oprichting en organisatiestructuur van een vereniging. Op een bijeenkomst op 14 mei 1927 te Utrecht werd dit plan alsmede conceptstatuten voorgelegd aan de genodigden en in beginsel aanvaard. Er werd toen een Nederlandse Vereniging ter Bevordering van Consultatiebureaus voor Moeilijke Kinderen (NVBCMK) opgericht met als zetel Amsterdam. Op 7 januari 1928 werden de statuten definitief vastgesteld.

Doel van de vereniging was het bevorderen van de oprichting en instandhouding van consultatiebureaus en het verwerven van maatschappelijke erkenning. De vereniging trachtte haar doel te bereiken door middel van propaganda en het verkrijgen van financiële steun. Lid van de vereniging konden zijn natuurlijke personen en rechtspersonen die een jaarlijkse contributie afdroegen. De vereniging kende een algemene ledenvergadering die eens per jaar plaatsvond. Het bestuur bestond uit ten minste vijf leden gekozen door de algemene ledenvergadering voor een jaar. Het bestuur koos uit haar midden een dagelijks bestuur dat de lopende zaken afhandelde en in spoedeisende gevallen optrad.

Naast de contributies van de leden waren donaties en subsidies een belangrijke geldbron. Vooral in de begintijd moesten de bureaus het alleen maar stellen met donaties en werkten de bureaumedewerkers zo goed als onbezoldigd. Zeer langzaam kwam de subsidiemolen van de overheid op gang, eigenlijk pas na de oorlog, zodat vanaf die tijd meer bureaus zich konden aansluiten bij de federatie.

Op 21 maart 1928 werd in Amsterdam de eerste afdeling van de NVBCMK opgericht: de Amsterdamse Vereniging ter Bevordering van Consultatiebureaus voor Moeilijke Kinderen. Op 25 november in datzelfde jaar kon deze afdeling haar consultatiebureau openen. Na Amsterdam volgden in de jaren dertig Den Haag, Leiden, Utrecht, Haarlem en Rotterdam die allen lid werden van de NVBCMK.

In 1934 werd de Nationale Federatie voor de Geestelijke Volksgezondheid (NFGV) opgericht die een samenwerkingsverband moest vormen van verschillende organisaties werkzaam op het gebied van de geestelijke volksgezondheid. Van deze federatie werd ook de NVBCMK lid zodat de vereniging aanspraak kon maken op de door het Prophylaxe fonds toegekende subsidies voor consultatiebureaus.

In 1937 vond er een belangrijke wijziging plaats van de statuten. De vereniging werd een federatie; de Nederlandse Federatie van Instellingen tot Oprichting en Instandhouding van Medisch-Opvoedkundige Bureaus (NFMOB). De doelstellingen bleven hetzelfde maar een belangrijke wijziging was dat alleen maar rechtspersoonlijkheid bezittende instellingen lid konden worden van de federatie. De jaarlijkse ledenvergadering werd een Vergadering van Afgevaardigden waar de lidinstellingen hun delegaties naartoe stuurden. Het bestuur werd uitgebreid tot 12 leden en koos uit haar midden een dagelijks bestuur. Een belangrijke commissie was de commissie van advies. Deze commissie moest worden gehoord door het bestuur en de vergadering van afgevaardigden bij beslissingen omtrent lidmaatschap, subsidiegelden en statutenwijzigingen.

In 1953 vond er een kleine statuten wijziging plaats met als voornaamste verandering de inkorting van de naam; de Nederlandse Federatie van Medisch-Opvoedkundige Bureaus (NFMOB). De vergadering van afgevaardigden ging algemene vergadering heten.

Om inzicht te krijgen in het functioneren van de bij de federatie aangesloten instellingen (lidinstellingen) zijn hun jaarverslagen in de inventaris opgenomen (inv.nr. 159-189). Ook het door de RIAGG Zuid-Kennemerland aan het Nederlands Centrum voor de Geestelijke Volksgezondheid (NcGv) geschonken archief van de Kennemer Vereniging van MOB's geeft veel informatie.

Naast de NFMOB bestonden er nog twee andere overkoepelende organisaties die de belangen behartigden van Medisch-Opvoedkundige Bureaus. In 1949 werd het Centrum Katholieke MOB's opgericht dat zoals de naam al aangeeft de belangen behartigde van katholieke MOB's. In het Katholiek Documentatie Centrum (KDC) in Nijmegen is hierover meer informatie te vinden.

De andere organisatie was de Stichting voor de Geestelijke Volksgezondheid in Noord-Holland. Deze had MOB's onder haar hoede die niet aangesloten waren bij de NFMOB. Deze situatie veranderde in 1960 toen de Stichting toetrad als lid van de NFMOB. Het archief van de Stichting voor de Geestelijke Volksgezondheid

Op 8 september 1972 besloot de federatie in haar ledenvergadering tot opheffing. De federatie ging over in een sectie MOB van de Nederlandse Vereniging van Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg (NVAGG). Dit was een nieuwe organisatiestructuur voor instellingen werkzaam op het terrein van de ambulante geestelijke gezondheidszorg.

Een belangrijk persoon binnen de NFMOB was Mej. mr. E.C. Lekkerkerker. In 1927 maakte ze deel uit van de voorbereidingscommissie en in 1928 kwam ze in het bestuur van de NVBCMK. Tot 1958 heeft zij in het bestuur de functie van secretaris vervuld. Van 1934 tot 1945 was het secretariaat tijdelijk in handen van Mej. Ongerboer maar E.C. Lekkerkerker bleef in die periode deel uitmaken van het dagelijks bestuur. In 1958 werden de secretariaatswerkzaamheden verdeeld over een secretaris-administrateur en een bestuurssecretariaat. De functie van secretaris-administrateur werd bekleed door K. de Wilde en na een korte periode droeg E.C. Lekkerkerker de bestuursfunctie van secretaris over aan P.G. Prins. Dat betekende niet dat ze uit het bestuur stapte van de NFMOB, ze bleef nog aan als gewoon lid. In 1968 werd ze benoemd tot erelid wegens haar grote bijdrage aan de NFMOB. Tot 1959 was het archief onder beheer van E.C. Lekkerkerker. Daarna werd het archief door K. de Wilde overgenomen en geordend. Na het neerleggen van zijn functie als secretaris-administrateur in 1966 is het archief nog twee keer overgedragen aan opvolgers voordat het in 1970 weer in handen kwam van E.C. Lekkerkerker. Deze kreeg het archief in haar huiskamer gestald met de bedoeling om het te ordenen en van een inventaris te voorzien. Op deze manier kon E.C. Lekkerkerker het gebruiken voor het boek dat ze wilde schrijven over de geschiedenis van de geestelijke gezondheidszorg in Nederland. In 1972 is dit archief samen met het persoonlijke archief van E.C. Lekkerkerker door P. Kamper, bibliotheekmedewerkster overgebracht naar de archiefbewaarplaats van het Nationaal Centrum voor de Geestelijke Volksgezondheid (N.C.G.V.).

Mej. E.C. Lekkerkerker volgde van 1918 tot 1923 een rechtenstudie in Leiden. Na haar afstuderen ging ze naar de Verenigde Staten om daar met een beurs aan het Radcliff College te studeren en een proefschrift te schrijven. Tijdens dit verblijf dat duurde van 1924 - 1926 kwam ze ook op het spoor van de "child guidance clinics" met de hierboven vermelde gevolgen. In 1931 promoveerde ze op een dissertatie over vrouwengevangenissen in de Verenigde Staten. Naast de medeoprichting van de NFMOB was ze ook sterk betrokken bij de oprichting in 1934 van de Nationale Federatie voor de Geestelijke Volksgezondheid (NFGV). Van 1934 tot 1952 was ze secretaris in het bestuur van de NFGV. Daarna was ze als wetenschappelijk medewerkster verbonden aan de federatie tot haar pensionering in 1964.

Ze volgde in de periode 1934 - 1935 een PSW-opleiding in Engeland om na terugkeer een MOB op te zetten in Haarlem. Ze werkte er tot april 1943 als PSW-er. Het voert hier te ver om al haar commissie- en bestuursactiviteiten alsmede haar verschillende redacteurschappen op te noemen. Haar gehele leven heeft in het teken gestaan van de geestelijke volksgezondheid.

In het Maandblad voor de Geestelijke Volksgezondheid (Mgv) 1964, nr.12 werd een speciaal nummer aan haar gewijd vanwege haar afscheid van de NFGV. In datzelfde maandblad verscheen in 1985, nr.12 een interview van A.J. Heerma van Voss met haar waarin ze verteld over haar 'ambulante leven' in de geestelijke gezondheidszorg.

In het Literatuurbulletin Geestelijke Volksgezondheid (Lgv) 1987, nr.3 is een bibliografie van haar opgenomen, samengesteld door drs. L. de Goei, projectmedewerkster van het NcGv. Bijna al haar publicaties zijn opgenomen in de NcGv-bibliotheek, Da Costakade 45 in Utrecht en kunnen aldaar geleend worden. Drs. L. de Goei schreef ook een artikel in het Mgv over E.C. Lekkerkerker in de oorlogsjaren (1990 nr.4).

Naast de hierboven vermelde commissie van advies kende de NFMOB meerdere commissies waarvan er een paar besproken zullen worden:

De studiecommissie werd ingesteld in 1949 als een informele groep bestaande uit afvaardigingen van verschillende bureaus en is rond 1959 opgeheven omdat ze zichzelf overbodig achtte. Het was een 'denktank' die na studie advies uitbracht aan het bestuur over tal van zaken die de bureaus aangingen zoals nieuwe behandelmethodes en het opstellen van richtlijnen waar de bureaus aan moesten voldoen om in de federatie te worden opgenomen.

In 1950 werd de contact-commissie opgericht op initiatief van de NFGV. Het was een contact-orgaan tussen de NFMOB's, het Centrum voor Katholieke MOB's en de NFGV. Via deze commissie hield men elkaar op de hoogte en bracht men advies uit over tal van zaken die de MOB's aangingen. In 1955 werd deze commissie een officiële commissie van de NFGV, de leden werden op voordracht van de commissie door het bestuur van de NFGV benoemd. Vermoedelijk is deze commissie rond 1965 opgeheven.

Een van de doelstellingen van de NFMOB was het bevorderen van de opleiding van werkkrachten. Dit resulteerde in 1938 in de oprichting van een PSW-opleiding door de NFMOB. De Psychiatrisch-Sociaal Werkster was een belangrijke schakel in het behandelingsteam van het bureau en een vereiste om zich te mogen aansluiten bij de NFMOB.

In de beginjaren werden de PSW-ers nog opgeleid in de Verenigde Staten of Engeland. De opleidingscommissie hield zich bezig met het onderwijs en de aanname en beoordeling van de leerlingen. Er werd ook veel samengewerkt met de R.K. PSW-opleiding, opgezet door het Centrum Katholieke MOB's.

Namenlijst bestuursleden NVBCMK:

• 1927 - 1930 J.H. Gunning
• 1931: vacant (vice-vz. F.S. Meijers)
• 1932 - 1936 H.C. Rümke

Namenlijst bestuursleden NFMOB's:

• 1937 - 1945 J.H. van der Hoop
• 1946 - 1958 C.H. van der Leeuw
• 1959 - 1961 H.C. Rümke
• 1961 - 1963 L.J. Hut (waarnemend)
• 1964 - 1970 H. Kits van Heyningen
• 1971 - 1972 B.H. van Hof

Inbewaringgeving van een particulier archief, niet in eigendom verkregen

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Nederlandse Federatie voor Medisch Opvoedkundige Bureaus (NFMOB) en taakvoorgangers, nummer toegang 2.19.146, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, NFMOB, 2.19.146, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar