Terug naar zoekresultaten

2.05.86 Inventaris van het archief van E.N. van Kleffens over de jaren 1919-1983

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Archief

Titel

2.05.86
Inventaris van het archief van E.N. van Kleffens over de jaren 1919-1983

Auteur

CAS 682

Versie

04-07-2021

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
2004 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

E.N. van Kleffens
Kleffens, van

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: 1919-1983

Archiefbloknummer

Z5

Omvang

; 449 inventarisnummer(s) 4,40 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

E.N. van Kleffens
Mevrouw M.H. van Kleffens-Horstmann
, (1894-1983), (1912-1993)

Samenvatting van de inhoud van het archief

E.N. van Kleffens (1894-1983) was een van Nederlands belangrijkste diplomaten in de periode rond de Tweede Wereldoorlog. Het archief bevat particuliere correspondentie, correspondentie met Nederlandse diplomaten en belangrijke Nederlanders en met buitenlandse diplomaten en staatslieden. Van het Ministerie van Buitenlandse Zaken zijn er een aantal stukken uit het zogeheten 'Londens Archief'. Tevens zijn er ambtelijke stukken over de Ministeriële Commissie Oorlogvoering, de reconstructie, grenscorrecties met Duitsland, en de Indonesische kwestie. Verder zijn er stukken wegens zijn ambassadeurschap te Washington en Portugal, plus zijn werkzaamheden ten behoeve van de VN, NAVO en EGKS. Ook zijn er stukken i.v.m. zijn publicitaire werkzaamheden (mede historisch onderzoek), waaronder een briefwisseling met dr. L. de Jong. Van de hand van zijn vrouw zijn er tevens een aantal dagboeken.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Ambtelijke loopbaan van E.N. van Kleffens
1. Jeugd en studietijd (1894-1917)
Eelco Nicolaas van Kleffens ( De schets over Van Kleffens is voornamelijk gebaseerd op: Bert Zeeman, 'Jurist of diplomaat? Eelco Nicolaas van Kleffens', in: Duco Hellema, Bert Zeeman en Bert van der Zwan (red.), De Nederlandse ministers van Buitenlandse Zaken in de twintigste eeuw, Den Haag 1999. Zie verder: H.N. Boon, 'Herdenking van Eelco Nicolaas van Kleffens (17 november 1894-17 juni 1983)', in: Jaarboek Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen 1984, 210-215. Albert Kersten, Buitenlandse Zaken in ballingschap. Groei en verandering van een ministerie 1940-1945, Alphen aan den Rijn 1981. A.E. Kersten, 'Eelco Nicolaas van Kleffens', in J. Charité (red.), Biografisch Woordenboek van Nederland, deel 3, 's-Gravenhage 1989, 330-333. Albert E. Kersten, 'Mr. E.N. van Kleffens, minister van Buitenlandse Zaken 1939-1946', in: Bert van der Zwan, Albert Kersten, Ton van Zeeland (red.), Het Londens archief. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken tijdens de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam 2003, 29-36. ) werd op 17 november 1894 geboren in Heerenveen als zoon van de substituut-officier binnen het Openbaar Ministerie Henricus Cato van Kleffens en Jeannette Frésine Veenhoven. Na zijn middelbare schooltijd in 1913 aan het Gymnasium Haganum in Den Haag te hebben voltooid, ging hij rechten studeren in Leiden. In 1919 promoveerde hij na het behalen van zijn doctoraalexamen in 1917 bij prof. jhr. M.J.M. van Eysinga op het proefschrift De internationaal-rechtelijke betrekkingen tussen Nederland en Japan; 1605-heden. ( Inv.nrs. 371-372 )
2. Het begin van zijn loopbaan (1918-1935)
Vervolgens liep hij van 1918-1919 als voorbereiding op een loopbaan bij de consulaire dienst stage bij het consulaat-generaal te Londen. Desalniettemin ging hij door bemiddeling van zijn promotor in 1919 werken bij de juridische afdeling van de zo juist opgerichte Volkenbond ( Inv.nr. 10. ) om vervolgens vanaf eind 1920 bij het directie-secretariaat van de Shell-groep in Londen een werkkring te hebben. Het was opnieuw Van Eysinga, die hem in 1922 voor een functie benaderde, dit maal om sous-chef van de afdeling Juridische Zaken van het Ministerie van Buitenlandse Zaken te worden. In 1927 veranderde hij van afdeling toen hij sous-chef van de afdeling Diplomatieke Zaken werd om vervolgens nog aan het eind van dat jaar chef te worden. Deze departementale functie combineerde hij jarenlang met het secretariaat van de in 1923 opgerichte Haagse Academie voor Internationaal Recht, waardoor hij bekende juristen leerde kennen. Een poging om voor de oorlog griffier van het Internationale Gerechtshof te worden werd niet gehonoreerd, evenmin als na de oorlog een sollicitatie naar het ambt van rechter van voornoemd Hof. ( Zie ook inv.nrs. 382 en 385. )
3. Huwelijk (1935)
Naar het schijnt maakte hij uit ongenoegen over het functioneren van zijn superieur, minister J.A.N. Patijn, een overstap naar de diplomatieke dienst toen hij in 1939 tot gezant in Bern werd benoemd. Dit was vermoedelijk mede mogelijk doordat hij op 4 april 1935 was getrouwd met Margaret Helen Horstmann, dochter van een directeur van Standard Oil. Het was mede door haar vermogen dat Van Kleffens over ambities naar een internationale werkkring kon gaan denken.
4. Ministerschap (1939-1947)
4.1 Vooroorlogse periode
De realisering van de benoeming als gezant ging echter niet door omdat Van Kleffens inging op het verzoek van kabinetsformateur jhr. D.J. de Geer om als partijloos minister leiding te geven aan het Ministerie van Buitenlandse Zaken. ( Zie ook artikel van Van Kleffens in: Nieuwe Rotterdamsche Courant-Algemeen Handelsblad, 24 juni 1983. ) Hij deed dit met de nodige reserves vanwege de afstand, die hij tot dan toe jegens de politiek had. Vanaf zijn benoeming op 10 augustus 1939 was hij tot 1 juli 1947 ook ondervoorzitter van de ministerraad. Hij zou de enige minister worden, die van alle oorlogskabinetten deel zou uit gaan maken. Dientengevolge werd zijn commentaar op historische werken over deze tijd zeer op prijs gesteld. ( Inv.nrs. 289 en 292-294. ) Terwijl zijn belang reeds meteen werd erkend door de verlening van vier buitenlandse eredoctoraten, werd dit later nog eens benadrukt door het besluit de grote vergaderzaal van het nieuwe departement naar hem te vernoemen. ( Inv.nr. 424. ) De eerste acht maanden van zijn ambtsperiode verdedigde hij de neutraliteitspolitiek. Een visie, die hij zelfs niet meteen na de inval van Duitsland op 10 mei 1940 opgaf. In de zomer van 1940 verdedigde hij het Nederlandse beleid van vóór en tijdens de meidagen in The Daily Telegraph, welke artikelen kort daarna in boekvorm als The Rape of the Netherlands verschenen. ( Inv.nr. 374. Hierbij ook een illegaal uitgegeven Nederlandse versie. Van dit boek verschenen ook vertalingen in het buitenland. ) Nog voordat koningin Wilhelmina en het kabinet-De Geer naar Engeland uitweken, was Van Kleffens met de minister van Koloniën, Ch.J.I.M. Welter, per watervliegtuig naar Londen vertokken om bij de Britse regering om militaire hulp te vragen.
4.2 Minister in het Oorlogskabinet
Toen duidelijk was dat de oorlog langer zou gaan duren regelde hij dat de Nederlandse regering zich in Londen kon vestigen. Nadat de koningin en het kabinet op 13 mei 1940 naar Londen waren uitgeweken, nam jhr. mr. A.M. Snouck Hurgronje de leiding van het departement in Nederland over. Dit zou tot de opheffing op 11 juni 1942 blijven bestaan.
In Londen richtte Van Kleffens een departement in ballingschap op, waarvoor hij uitging van de oude departementale organisatiestructuur met dien verstande dat de buitenlandse dienst werd gereorganiseerd door de afdelingen Diplomatieke en Consulaire Zaken tot één afdeling Buitenlandse Dienst samen te voegen. Beleidsmatig onderging het departement daarentegen wel degelijk een verandering doordat het na een eeuw afzijdigheidspolitiek vanaf die tijd direct bij internationaal overleg betrokken was. ( Albert E. Kersten, 'Buitenlandse Zaken in ballingschap: een diplomatenministerie', in: Het Londens Archief, 21-27 (samenvatting van Albert Kersten, Buitenlandse Zaken in ballingschap). ) Het lukte Van Kleffens echter niet als voorstander van het principe van gelijkwaardigheid der staten te bereiken, dat Nederland in de samenwerking met de grote mogendheden bij het streven naar wereldvrede als gelijkwaardige gesprekspartner werd behandeld. In 1943 stelde hij reeds de oprichting van een Atlantisch pact voor en ondertekende hij op 26 juni 1945 in San Francisco het Verdrag tot oprichting van de Verenigde Naties. Verder werden op zijn initiatief in verband met de oorlog de diplomatieke betrekkingen met de Sovjet-Unie en de diplomatieke band met het Vaticaan in 1942 en 1943 aangegaan respectievelijk hervat. Hij ging daarbij een confrontatie met koningin Wilhelmina niet uit de weg. Verder schreef Van Kleffens in juli 1944 een opzienbarend artikel in het Amerikaanse tijdschrift Foreign Affairs, waarin hij de mogelijkheid van schadevergoeding van Duitsland aan Nederland opperde door de annexatie van Duits grondgebied met uitwijzing van de bewoners. ( Uit dien hoofde correspondeerde hij nog in 1948 en 1949 met voorstanders hiervan (zie: inv.nr. 351). Zie verder inv.nr. 288. )
4.3 Minister na de oorlog
Na de terugkeer in Nederland in de zomer van 1945 werd Van Kleffens opnieuw als minister benoemd met de diplomaat J.H. van Roijen als minister zonder portefeuille naast zich. Op 1 maart 1946 verwisselden zij van functie omdat eerstgenoemde als gevolg van de zware oorlogsjaren overspannen dreigde te raken. In deze hoedanigheid vertegenwoordigde hij tot 1 juli 1947 Nederland in de Veiligheidsraad en daarna in de Economische en Sociale Raad van de Verenigde Naties.
5. Verdere diplomatieke loopbaan (1947-1967)
5.1 Ambassadeur te Washington
Nadat hij op eigen verzoek als minister zonder portefeuille was ontslagen was hij van 23 juli 1947 tot mei 1949 buitengewoon en gevolmachtigd ambassadeur te Washington. Het eerste jaar van deze periode was hij daarnaast opnieuw Nederlands vertegenwoordiger in de Veiligheidsraad, waardoor hij de eerste politionele actie moest verdedigen. Aan deze ongewenste combinatie van functies kwam op zijn eigen verzoek toen een einde. Dit gaf hem de ruimte om vervolgens nauw bij de voorbereidingen van het opstellen van het toekomstige Noord-Atlantische verdrag van 4 april 1949 betrokken te zijn. ( Inv.nr. 355, 360. ) In het verlengde daarvan overtuigde hij minister mr. D.U. Stikker van de noodzaak in te stemmen met de onafhankelijkheid van Indonesië. ( Zie ook: Inv.nr. 346. )
5.2 Ambtsperiode te Lissabon en Parijs
Begin 1950 vroeg Van Kleffens vanwege de verslechterde gezondheidstoestand van zijn vrouw overplaatsing aan naar een kalmere post. Zodoende werd hij buitengewoon gezant en gevolmachtigd minister te Lissabon, waar hij tot 7 oktober tot 1956 was gestationeerd. Het werk daar liet het toe dat hij in 1954 voorzitter van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties werd. ( Zie ook: http://www.un.org/55/president/bio09.htm en inv.nr. 362. ) Na zijn ambtsperiode te Lissabon was hij van 1956 tot 1 mei 1958 permanent vertegenwoordiger van het Koninkrijk der Nederlanden bij de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie en de Organisatie voor Europese Economische Samenwerking te Parijs. Een jaar voor zijn pensioen werd hij in 1958 na het verlenen van eervol ontslag ( Inv.nr. 365. ) voor negen jaar benoemd als vertegenwoordiger van de Hoge Autoriteit van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal te Londen. ( Inv.nr. 366. )
6. Pensioen (1967-1983)
Nadat hieraan op 1 oktober 1967 een einde was gekomen, ging de inmiddels 72 jarige Van Kleffens met zijn vrouw in Portugal wonen, waar hij ook op 17 juni 1983 overleed. Enkele dagen daarna werd hij begraven in Roord onder Dokkum: een plaats, waarvoor hij als geboren Fries, zoals uit een voorgenomen studie over Sint Bonifacius blijkt, ook historische belangstelling had. ( Inv.nr. 375. )
Geschiedenis van het archiefbeheer
Geschiedenis van de verschillende archieven
Dit onderdeel van de inleiding is ontleend aan de inleidingen van H.H. Jongbloed op het bureau-archief ("Collectie Van Kleffens I") en van M. Baertl op het archief van Van Kleffens en zijn vrouw, welke door ondergetekende zijn aangevuld met nieuwe tekst over het archief van de "Collectie Van Kleffens II".
a) Het bureau-archief Van Kleffens I
Het bureau-archief is na de beëindiging van het ministerschap van Van Kleffens in 1946 op het departement achtergebleven en enige malen geïnventariseerd. Met behulp van het resultaat van de laatste poging is het regelmatig door onderzoekers geraadpleegd. Tijdens de bewerking in 1993 werd er een nummering aan de beschrijvingen toegekend en werden enkele beschrijvingen aangepast. Vervolgens zijn de inventarisnummers chronologisch geordend zodat deze niet langer numeriek oplopend stonden. Mede vanwege het belang van de periode waarover de stukken lopen is er niets uit dit archief vernietigd.
b) Het persoonlijk archief van Van Kleffens en zijn vrouw
Wellicht is er destijds vanwege het persoonlijke karakter van de stukken voor gekozen om dit archiefmateriaal in zijn geheel als particulier archief te bewerken. Bovendien werd er vanwege de beperkende bepalingen voor een aantal inventarisnummers, die nog tot 2020 zullen blijven gelden, besloten om dit archiefblok vooralsnog als aparte eenheid te handhaven. Overigens werd daarbij toen reeds aangetekend dat de verschillende archiefgedeelten in de toekomst, als ook de "Collectie Van Kleffens II" op het Algemeen Rijksarchief zou berusten, allen tot één inventaris zouden kunnen worden samengevoegd.
Toen het Ministerie van Buitenlandse Zaken in 2003 de "Collectie Van Kleffens II" aan de Centrale Archief Selectiedienst te Winschoten ter bewerking aanbood, werd besloten volgens dit inzicht te handelen. Omdat het particuliere archief zoals gezegd voor een belangrijk deel ambtelijke stukken bevatte dan wel dat het om zaken ging, die daaruit voortvloeiden, kon dit zonder bezwaar gebeuren.
c) Het bureau-archief Van Kleffens II
Dit archief bestaat geheel uit ambtelijke stukken, met name met betrekking tot zijn functioneren in Washington. Dit blijkt te meer uit het feit dat hij na zijn vertrek naar Lissabon dit archiefmateriaal naar het Ministerie van Buitenlandse Zaken opstuurde. Er werd toen ook een lijst opgemaakt van de door hem in de periode van 1939-1950 aangelegde dossiers, welke een globaal overzicht geeft van zijn archief van die jaren. Deze dossiers bleken op alfabet te zijn gerubriceerd, voorafgegaan door de lettercode AB I ( AB staat vermoedelijk voor Ambassade, terwijl het Romeinse nummer I in navolging van de opsomming in de Staatsalmanak voor (de Verenigde Staten van) Amerika staat. ) , waarbij de eerste letter van de beschrijving van het dossier bepalend was voor de ordening. Uit latere aantekeningen valt op te maken dat sommige politiek gevoelige of minder belangrijke dossiers zijn vernietigd dan wel zijn overgebracht naar de Persafdeling en de Directie Buitenlandse Dienst van het ministerie. Deze lijst vormt een globaal overzicht van voornamelijk het laatste bureau-archief. ( Inv.nr. 357. ) Uit een in 1963 opgemaakte plaatsingslijst valt op te maken dat het bureau-archief Van Kleffens II toen uit vijf dozen bestond, die nader waren verdeeld in 71 dossiers (0,7 meter).
Het burau-archief Van Kleffens I
In 1993 droeg het Ministerie van Buitenlandse Zaken het bureau-archief I van minister dr. E.N. van Kleffens over de periode 1940-1945, ook wel bekend als "Collectie Van Kleffens I", dat een omvang heeft van 1,1 m1, over aan het toenmalige Algemeen Rijksarchief (sinds 2002 Nationaal Archief). ( Zie in typoscript Jaarverslag 1993 van het Algemeen Rijksarchief, Tweede Afdeling, (28 januari 1994), p. 42. )
Het persoonlijke archief van Van Kleffens en zijn vrouw
In het voorjaar van 1994 werden bij testamentaire beschikking na het overlijden van mevrouw M.H. van Kleffens-Horstmann de stukken, die zich in het huis van het echtpaar Van Kleffens in Portugal bevonden in het voorjaar aan de Staat der Nederlanden geschonken om in het Algemeen Rijksarchief te worden geplaatst.
Samenvoeging archiefblokken
In deze toegang zijn twee eerder opgestelde toegangen opgenomen. Het gaat om de inventaris van E.N. van Kleffens [levensjaren 1894-1983], M.H. van Kleffens-Horstmann [levensjaren 1912-1993], (1901) 1917-1993, toegang 2.21.292 (het persoonlijk archief van Van Kleffens en zijn vrouw) en om de inventaris van het Bureau-archief van dr. E.N. van Kleffens als Minister van Buitenlandse Zaken te Londen ('Collectie Van Kleffens I'), 1940-1945, 2.08.48.04. Beide toegangen zijn vervallen en de inventarisnummers zijn opgenomen in deze toegang.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Het archief van Van Kleffens bestaat uit drie deelarchieven. Dit zijn respectievelijk a) Het bureau-archief Van Kleffens I; b) Het persoonlijke archief van Van Kleffens en zijn vrouw; en c) Het bureau-archief van Kleffens II.
a) Het bureau-archief Van Kleffens I
Dit archief is gevormd tijdens het verblijf van Van Kleffens te Londen. Hoewel de correspondentie voor een deel ook van persoonlijke aard is, vertonen de stukken een onmisbaar ambtelijk karakter. Bovendien bestaat een deel van het archief uit een serie "Afschriften voor Zijne Excellentie". ( Inv.nrs. 87-205. ) Deze serie bestaat uit mapjes met een opschrift, waarin zich afschriften bevinden van stukken, die in het archief van het ministerie (het zogenaamde "Londens Archief") berusten. Deze zijn bewaard omdat het aannemelijk is dat de betreffende stukken behoren tot dat deel van het departementsarchief, dat de minister persoonlijk onder ogen kwam. Om deze redenen is het niet juist om dit bureau-archief als een particulier archief in strikte zin te bestempelen.
b) Het persoonlijke archief van Van Kleffens en zijn vrouw
De archivalia betreffen hoofdzakelijk de naoorlogse loopbaan van Van Kleffens, maar bevatten daarnaast ook persoonlijke stukken. Dit geldt in het bijzonder voor de archivalia van mevrouw Van Kleffens, welke kunnen worden beschouwd als een gedeponeerd archief bij dat van haar man.
c) Het bureau-archief van Kleffens II
Het bureau-archief van Van Kleffens over de naoorlogse periode, ook wel bekend als "Collectie Van Kleffens II", bestaat in tegenstelling tot de hiervoor besproken archieven geheel uit ambtelijke stukken, voornamelijk met betrekking tot zijn functioneren als ambassadeur te Washington.
Verantwoording van de bewerking
Zoals hiervoor werd vermeld bestond er van alle genoemde archieven wel een toegang, zij het dat deze van een verschillend gehalte waren. Van het bureau-archief van "Collectie Van Kleffens I" was er sinds 1993 de op chronologie geordende lijst met beschrijvingen, waarbij een nadere onderverdeling node werd gemist. Eén van de veranderingen in de huidige inventaris ten opzichte van de vroegere toegang is dat de "Afschriften voor Zijne Excellentie" uit het archief van het ministerie nu afzonderlijk zijn beschreven om vervolgens op nummering van de oude lettercode te worden gehergroepeerd.
Daarnaast was er sinds 1996 een inventaris van de archieven van Van Kleffens en zijn echtgenote. Van de "Collectie Van Kleffens II" bestonden eveneens plaatsingslijsten, waarvan de beschrijvingen de ene keer uitgebreider waren dan de andere. Bij de aanvang van de inventarisatie van dit laatste archiefblok werd besloten deze samen met de reeds bij het Nationaal Archief berustende archieven tot één inventaris samen te voegen. Voor het indelingsschema werd uitgegaan van de indeling van de inventaris van Van Kleffens en zijn echtgenote. Wel werden de daarin niet nader op functie geplaatste beschrijvingen alsnog in rubrieken ondergebracht. Hiervoor moest vooral de rubriek betreffende zijn ambtsperiode als minister van Buitenlandse Zaken in een aantal subrubrieken worden onderverdeeld. Daarbij werd getracht zoveel mogelijk aansluiting te zoeken bij de taken van de verschillende departementsafdelingen. De archivalia uit "Collectie Van Kleffens II", die door de CAS voor het eerst uitgebreid werden beschreven, bleken goed te plaatsen in de verschillende rubrieken met betrekking tot de naoorlogse functies van Van Kleffens.
Aangezien deze archieven regelmatig door onderzoekers zijn geraadpleegd werd er ook een concordans op de drie archiefblokken gemaakt.
H.J.Ph.G. Kaajan

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Deels openbaar, deels beperkt openbaar (B).
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Andere toegang
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, E.N. van Kleffens, nummer toegang 2.05.86, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Kleffens, van, 2.05.86, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Verwante archieven
Voor verwante stukken uit het 'Londens Archief, zie: NA, Archief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (Londens Archief) en daarmee samenhangende archieven, (1936) 1940-1945 (1958) (nummer toegang: 2.05.80).

Bijlagen

Archiefbestanddelen